Yunan kanısı – mitolojisi, çağdaş dünyanın gündeminden çabucak hiç düşmüyor. Bunun en büyük niçinlerinden birisi, Aydınlanma Çağı entelijansiyasısının, kendilerine antik çağlardan “kurmaca bir köken” bulma isteği, daha sonrasında haleflerinin de bu çizgiyi benimsemesiydi.
Hatta bu “kurmaca” o kadar öyleydi ki, bir daha bir Batılı akademisyen, İngiliz Martin Bernal 1987 yılında “Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi?” isimli bir kitap bile yayınlamıştı.
Evet; o denli ya da bu biçimde, Antik Yunan bir biçimde günümüz dünyasında izdüşümleri olan bir birikim. Bu birikimde ünlü filozof Sokrates’in özel bir yeri olduğu ise emsalsiz. Onun, ana akım fikir dünyasında epey tartışılmayan, tahminen de “tartıştırılmayan” tarafı ise “peygamberlik” konusu.
ÖMRÜ BOYUNCA TEK İLAH İNANCINI SAVUNDU, BU UĞURDA CAN VERDİ
Sokrates’in hayat çizgisine bakıldığında, hakikaten de fakat bir Peygamberde görülebilecek özellikler taşıdığı farkediliyordu. Tek ilahlı bir din anlayışı vardı, daima iyiyi, hoşu, doğruyu anlatmakla meşguldü, bunları kendi ömründe da gerçekliyordu.
Milâttan evvel 470’te Atina’da doğan Sokrates, babası taş ustası Sophroniscus’un yanında bir periyot heykeltraşlık yapmış lakin bir süre daha sonra maddi şeylerle ilgilenmenin o kadar da değerli olmadığını düşünerek bu işi bırakmıştı. Ona bakılırsa insan; varlığın gerçekliği yahut fizikî varlıklar üzerine değil, kendi varlığı üzerine, iç düünyası üzerine düşünmeli, bunlara baş yormalıydı, boş ve yararsız şeyleri bırkmalıydı.
Sokrates, “Varlık daima değişiyor, o yüzden varlık hakkında hakikat ve geçerli bilgi edinmek imkânsızdır” diyordu. “Bildiğim bir şey var ise o da hiç bir şey bilmediğimdir.” onun ünlü kelamlarından birisiydi. bir daha Sokrates daima “erdemli olunması” gerektiğini vurguluyordu. “Gerçek özgür insan” diyordu, “Aklını yanlışsız kullanabilendir. Ruh vücuttan bağımsız bir cevherdir, insan vücudun süflî dilek ve isteklerine ruhun sayesinde karşı koyabilmelidir.”
Sokrates’in, “bilgi – fayda” konusundaki yaklaşımı da tam bir İslamî ölçü taşımaktaydı. O; yararsız bir bilgiyi edinmenin anlamsız olduğunu, insanın yalnızca iyiyi, doğruyu ve adaleti öğrenmesi gerektiğini anlatmıştı. Bu yaklaşım, Peygamber Efendimizin hadisindeki yaklaşımla teğe bir birebirdi: “Allah’ım, yararsız ilimden sana sığınırım.”
DEVRANIN İLERİ GELENLERİ: “ATALARIMIZIN RABLERİNE HAKARET EDİYOR”
Iğdır Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi’nden Yrd. Doç. Dr. Fatih Özkan, “Sokrates’in Entelektüalist Ahlâkı” başlıklı makalesinde; tarih içerisinde birfazlaca din adamı, düşünür ve araştırmacının Sokrates’i “tevhid”e yakın bir isim olarak gördüklerini anlatıyor. aslına bakarsan Sokrates’in idamına karar verenler de onun Antik Yunan’da bir çırpıda sayılamayacak kadar hayli olan “tanrılar” yerine bir tek ilaha işaret etmesini cürüm saymışlardı.
Araştırmacı Cemal Duruk’un, “Sokrates Peygamber miydi?” isimli kitabı da onun tek ilah inancına olan yatkınlığını ortaya koymak için kaleme alınmış bir çalışma. Kitapta, Sokrates’in vefat anına kadar ısrarla kendisinin ilah tarafınca Atinalılara yol göstericisi olarak gorevlendirildiğinden, kendisinin rabbe ve hemşehrilerine hizmet etmekten öteki bir gayesinin olmadığından, bunun için rastgele bir fiyat istemediğinden bahsetmiş olduğu kaydediliyor.
Sokrates’in fikirlerini tabir etmesinin akabinde devrin kudretlilerinin gadrine uğramasındaki anekdotlar da diğer Peyggamberlerin karşılaştığı zorluklara ziyadesiyle benzerlik göstermekteydi. Dönemin yönetici ve din adamları, “Sokrat gençlerin başını bulandıran bir günahkârdır. O, bizlerin tanıdığı ilahlar yerine kendi icat ettiği tek bir ilaha inanılmasını istiyor. O, ortaya yeni bir din çıkarma arzusunda” diyorlardı.
PROF. DR. BEŞER: “SOKRAT, MUVAHHİD BİRİYDİ”
İlahiyat Profesörü Faruk Beşer de Sokrat’ın lisana getirdiği bir fazlaca inanç ve ahlak unsurunun tevhidi anlayışla ahenk ortasında olduğundan kelam etmekte. Beşer, “Sokrat Peygamber mi, Şehit mi?” başlıklı yazısında, “Sokrat fazlaca tanrıcılığa karşı olması ve fazilet / fazilet ve ahlak anlayışıyla o kadar müslümandır ki, hiç bir filozof salt akılla bu noktaya gelmiş olamaz.
Bilindiği üzere Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar gelen ilahi din tektir ve İslam’dır. Doğrusunu Allah bilir lakin daima bilinen bir zatın peygamber olsaydı peygamberliği de bilinirdi. Lakin Sokrat’ın muvahhit olduğu nihaidir. Allah Rasulü söyleyince hadisi şerif haline gelen ‘kendini bilen Rabbini bilir’ kelamı de, farklı sözlerle de olsa, bir daha Sokrat’a aittir.” diyor.
SOKRAT: BU DÜNYANIN BİR DE ÖBÜR TATAFI VAR
Antik Yunan’da, kimi ilah ve tanrıçalar vasıtasıyla öte âlem kanısı var olsa da çoğunluk, ömrün dünyadaki vefatla bitmiş olduğine inanmaktaydı.
Onların inançlarındaki öte âlem, uydurma efsanelerle örülüydü. Bu inançta, dünyada sağken yapılanlara ait sonrasındasındasında ortaya çıkacak bir sorumluluk anlayışı yoktu.
Sokrates ise “Hayat mevtle bitmiyor, ölen yalnızca vücuttur, bunun daha sonrası da var” diyordu.
Sokrates’in talebesi Eflatun da bir nebze hocasını takip etmiş olsa da son analizde müesses nizamla bir uzlaşmaya gitmiş ve Antik Yunan’ın ilahlarına açıkça cephe alamamıştı. Onun talebesi Aristo ise – ki Batı fikir dünyası en çok onu eksen alır – seleflerinin tevhid eksenli niyetini, kuru bir akıl nazariyesiyle anlaşılmaz hale getirmişti.
İslam âlimleri, “Sokrates’in Peygamber olabileceğinden” kelam ederken, Mümin Müddeti 78’inci Âyet’te, “And olsun ki, sendilk evvel kaç peygamberler gönderdik; sana onların kimini anlattık, kimini anlatmadık.” biçiminde yer alan söze işaret etmişlerdi.
Çok mümkün ki, Sokrates de ismi zikredilmeyen Peygamberlerden biri olabilirdi.
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nin “Sokrat” hususunu yazan Mahmut Kaya da Müslümanların, başta Eflatun olmak üzere Antik Yunan’dan kimi isimlerin hakkında yazdıklarıyla Sokrat’ı tanıdıklarından bahsetmekte. Kaya, “Gazzâlî’nin tekfir etmesine karşılık İslâm filozofları Sokrat’ı ‘ilâhiyyûn’ (deist ve metafizikçi) olarak büyük bir hürmetle anar” diye yazmakta.
Hatta bu “kurmaca” o kadar öyleydi ki, bir daha bir Batılı akademisyen, İngiliz Martin Bernal 1987 yılında “Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi?” isimli bir kitap bile yayınlamıştı.
Evet; o denli ya da bu biçimde, Antik Yunan bir biçimde günümüz dünyasında izdüşümleri olan bir birikim. Bu birikimde ünlü filozof Sokrates’in özel bir yeri olduğu ise emsalsiz. Onun, ana akım fikir dünyasında epey tartışılmayan, tahminen de “tartıştırılmayan” tarafı ise “peygamberlik” konusu.
ÖMRÜ BOYUNCA TEK İLAH İNANCINI SAVUNDU, BU UĞURDA CAN VERDİ
Sokrates’in hayat çizgisine bakıldığında, hakikaten de fakat bir Peygamberde görülebilecek özellikler taşıdığı farkediliyordu. Tek ilahlı bir din anlayışı vardı, daima iyiyi, hoşu, doğruyu anlatmakla meşguldü, bunları kendi ömründe da gerçekliyordu.
Milâttan evvel 470’te Atina’da doğan Sokrates, babası taş ustası Sophroniscus’un yanında bir periyot heykeltraşlık yapmış lakin bir süre daha sonra maddi şeylerle ilgilenmenin o kadar da değerli olmadığını düşünerek bu işi bırakmıştı. Ona bakılırsa insan; varlığın gerçekliği yahut fizikî varlıklar üzerine değil, kendi varlığı üzerine, iç düünyası üzerine düşünmeli, bunlara baş yormalıydı, boş ve yararsız şeyleri bırkmalıydı.
Sokrates, “Varlık daima değişiyor, o yüzden varlık hakkında hakikat ve geçerli bilgi edinmek imkânsızdır” diyordu. “Bildiğim bir şey var ise o da hiç bir şey bilmediğimdir.” onun ünlü kelamlarından birisiydi. bir daha Sokrates daima “erdemli olunması” gerektiğini vurguluyordu. “Gerçek özgür insan” diyordu, “Aklını yanlışsız kullanabilendir. Ruh vücuttan bağımsız bir cevherdir, insan vücudun süflî dilek ve isteklerine ruhun sayesinde karşı koyabilmelidir.”
Sokrates’in, “bilgi – fayda” konusundaki yaklaşımı da tam bir İslamî ölçü taşımaktaydı. O; yararsız bir bilgiyi edinmenin anlamsız olduğunu, insanın yalnızca iyiyi, doğruyu ve adaleti öğrenmesi gerektiğini anlatmıştı. Bu yaklaşım, Peygamber Efendimizin hadisindeki yaklaşımla teğe bir birebirdi: “Allah’ım, yararsız ilimden sana sığınırım.”
DEVRANIN İLERİ GELENLERİ: “ATALARIMIZIN RABLERİNE HAKARET EDİYOR”
Iğdır Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi’nden Yrd. Doç. Dr. Fatih Özkan, “Sokrates’in Entelektüalist Ahlâkı” başlıklı makalesinde; tarih içerisinde birfazlaca din adamı, düşünür ve araştırmacının Sokrates’i “tevhid”e yakın bir isim olarak gördüklerini anlatıyor. aslına bakarsan Sokrates’in idamına karar verenler de onun Antik Yunan’da bir çırpıda sayılamayacak kadar hayli olan “tanrılar” yerine bir tek ilaha işaret etmesini cürüm saymışlardı.
Araştırmacı Cemal Duruk’un, “Sokrates Peygamber miydi?” isimli kitabı da onun tek ilah inancına olan yatkınlığını ortaya koymak için kaleme alınmış bir çalışma. Kitapta, Sokrates’in vefat anına kadar ısrarla kendisinin ilah tarafınca Atinalılara yol göstericisi olarak gorevlendirildiğinden, kendisinin rabbe ve hemşehrilerine hizmet etmekten öteki bir gayesinin olmadığından, bunun için rastgele bir fiyat istemediğinden bahsetmiş olduğu kaydediliyor.
Sokrates’in fikirlerini tabir etmesinin akabinde devrin kudretlilerinin gadrine uğramasındaki anekdotlar da diğer Peyggamberlerin karşılaştığı zorluklara ziyadesiyle benzerlik göstermekteydi. Dönemin yönetici ve din adamları, “Sokrat gençlerin başını bulandıran bir günahkârdır. O, bizlerin tanıdığı ilahlar yerine kendi icat ettiği tek bir ilaha inanılmasını istiyor. O, ortaya yeni bir din çıkarma arzusunda” diyorlardı.
PROF. DR. BEŞER: “SOKRAT, MUVAHHİD BİRİYDİ”
İlahiyat Profesörü Faruk Beşer de Sokrat’ın lisana getirdiği bir fazlaca inanç ve ahlak unsurunun tevhidi anlayışla ahenk ortasında olduğundan kelam etmekte. Beşer, “Sokrat Peygamber mi, Şehit mi?” başlıklı yazısında, “Sokrat fazlaca tanrıcılığa karşı olması ve fazilet / fazilet ve ahlak anlayışıyla o kadar müslümandır ki, hiç bir filozof salt akılla bu noktaya gelmiş olamaz.
Bilindiği üzere Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar gelen ilahi din tektir ve İslam’dır. Doğrusunu Allah bilir lakin daima bilinen bir zatın peygamber olsaydı peygamberliği de bilinirdi. Lakin Sokrat’ın muvahhit olduğu nihaidir. Allah Rasulü söyleyince hadisi şerif haline gelen ‘kendini bilen Rabbini bilir’ kelamı de, farklı sözlerle de olsa, bir daha Sokrat’a aittir.” diyor.
SOKRAT: BU DÜNYANIN BİR DE ÖBÜR TATAFI VAR
Antik Yunan’da, kimi ilah ve tanrıçalar vasıtasıyla öte âlem kanısı var olsa da çoğunluk, ömrün dünyadaki vefatla bitmiş olduğine inanmaktaydı.
Onların inançlarındaki öte âlem, uydurma efsanelerle örülüydü. Bu inançta, dünyada sağken yapılanlara ait sonrasındasındasında ortaya çıkacak bir sorumluluk anlayışı yoktu.
Sokrates ise “Hayat mevtle bitmiyor, ölen yalnızca vücuttur, bunun daha sonrası da var” diyordu.
Sokrates’in talebesi Eflatun da bir nebze hocasını takip etmiş olsa da son analizde müesses nizamla bir uzlaşmaya gitmiş ve Antik Yunan’ın ilahlarına açıkça cephe alamamıştı. Onun talebesi Aristo ise – ki Batı fikir dünyası en çok onu eksen alır – seleflerinin tevhid eksenli niyetini, kuru bir akıl nazariyesiyle anlaşılmaz hale getirmişti.
İslam âlimleri, “Sokrates’in Peygamber olabileceğinden” kelam ederken, Mümin Müddeti 78’inci Âyet’te, “And olsun ki, sendilk evvel kaç peygamberler gönderdik; sana onların kimini anlattık, kimini anlatmadık.” biçiminde yer alan söze işaret etmişlerdi.
Çok mümkün ki, Sokrates de ismi zikredilmeyen Peygamberlerden biri olabilirdi.
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nin “Sokrat” hususunu yazan Mahmut Kaya da Müslümanların, başta Eflatun olmak üzere Antik Yunan’dan kimi isimlerin hakkında yazdıklarıyla Sokrat’ı tanıdıklarından bahsetmekte. Kaya, “Gazzâlî’nin tekfir etmesine karşılık İslâm filozofları Sokrat’ı ‘ilâhiyyûn’ (deist ve metafizikçi) olarak büyük bir hürmetle anar” diye yazmakta.