kunteper
Member
Selahattin Demirtaş
Aslında Kürt Sıkıntısının ne olduğu şimdiye kadar herkes tarafınca kesin ve net olarak bilinmeliydi. Zira bu sorun, ülkemizin fazlaca uzun yıllardır çözülemeyen en temel sıkıntılarının başında geliyor. Lakin üzülerek görüyorum ki sorunun ne olduğu konusunda bir netlik görünmüyor. Bazıları de Kürt Meselesini yeni yeni duyuyorlar, hatta bu biçimde bir sorun olmadığını söylüyorlar.
Çok kısa bir tarif yapmak gerekirse Osmanlı Devleti’nin son periyotlarında başlayıp Cumhuriyet’in birinci senelerında derinleşen, yüz yıl ortasında dallanıp budaklanarak yaygın ve esaslı hale gelen, Kürtlerin yaşadığı problemlere Kürt Sorunu denir. Yani sorun Kürtler değil, Kürtlere yaşatılanlar ve bundan meydana gelenler bütünüdür.
Bu kısa tariften daha sonra belirtmem gerekir ki Kürt Sorunu hayli boyutlu, epey kıymetli bir mevzu. Değil bir yazıyla, biroldukca kitapla bile bu sorunun tarihçesini anlatmak hiç de kolay değil. Sorunun toplumsal, siyasal, ekonomik bir epeyce tarafı var. ötürüsıyla bu yazıda, başlıktaki soruyu tüm taraflarıyla tam olarak yanıtlamam olanaksız. Kürt Sorunu, genel sınırlarıyla bilinen bir problemdir. bir daha de Türkiye’de bir fazlaca kişi, AKP’nin ürettiği algılar niçiniyle sorunun gerçeklerini, tam olarak bilemiyor. Üstelik, bir daha AKP’nin ürettiği algılar yüzünden, sorunun çözüldüğünü sanan da kıymetli bir kesim var.
Yani daha evvel “yoktur” denilen Kürt Sorunu için bugün de “çözüldü” deniliyor. Birincisi hakikat değildi, ikincisi de değil.
KÜRT SIKINTINIZ VAR MI?
Çözüldü zannedilen Kürt Problemini tam olarak bilmeyenler için birkaç soru soracağım.
Yalnız, bir ricam var. Lütfen elinizi vicdanınıza koyup olabildiğince dürüstçe yanıtlayın soruları.
Sonuçta Türkiye’nin uzun yıllardır can alan, can yakan en kıymetli problemini konuşacağız. Sahiden anlamak ve öğrenmek için bütün ön yargılarınızı bir kenara bırakın ve gelin dostça, kardeşçe bir sohbete başlayalım. Tahminen yalnızca Kürtlerin değil, sizin de bir Kürt Meseleniz vardır ve sorun, hepimizin ortak meselesidir.
Sizi kronolojik tarihi bilgi bombardımanına tutmayacağım. Günlük hayattan örneklere tartı vermeye çalışacağım.
İLK SORU
Hangisi olduğunu iddia edebildiniz mi? Edebildiyseniz tek sözünü anlayabildiniz mi? Hayır mı? bu biçimde sizin de Kürt Meseleniz var demektir.
İngilizce, Almanca ya da Fransızca anlayabiliyor yahut konuşabiliyorken bin yıllık kardeşiz söylemiş olduğiniz yirmi milyon yurttaşınızın lisanından tek söz bile anlamıyorsanız işte bu sizin Kürt Meselenizdir.
BİR ÖTEKİ SORU
Bu sefer bildiniz. Evet, Türkler.
Şimdi Anayasanın 66. unsuruna bakalım. Şöyle yazıyor: “Türk Devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes Türk’tür.”
halbuki sizin “Türkler” diye yanıtladığınız sorudakilerden hiç biri Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değil. Pekala bu biçimde, Anayasa’da Türklük kavramı vatandaşlık bağı olarak tanımlanmışken niye Türkiye haricindeki Türklerle soy bağı kurulup onlara “soydaş” deniliyor. Bir mantık yanlışı yok mu?
Aslında yok zira Türklük gerçekte bir üst kimlik değil, bir etnik kimliktir. Kadim bir ulusu tanımlar. Şayet o denli olmasaydı Irak’taki Kürtler niye soydaşımız olmuyor da Bulgaristan’daki Türkler soydaşımız oluyor? Zira Bulgaristan’daki Türkler etnik olarak Türk. ötürüsıyla soydaş sayılıyorlar.
Onlar soydaş da Suriye’deki Kürtler, Irak’taki Kürtler, İran’daki Kürtler, dünyanın dört bir yanındaki Kürtler niye soydaş değiller?
Bunda bir mantık yanılgısı yok mu? bir daha bildiniz, yok.
Çünkü onlar Türk değiller. İşte Anayasa’nın 66. unsurundaki mantık yanlışı da burada açığa çıkıyor. Diyelim ki Suriye’de yaşayan bir Kürt, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçsin. Yasa gereği anında Türk sayılıyor. Pekala gerçekte o kişi Türk mü oluyor?
Türklük kavramı, Kürtleri de kapsayan bir kavram değildir. Teorik olarak Türklüğü üst bir kimlik olarak savunanlar bile pratikte Türklüğü etnik bir kimlik, farklı bir milletin kimliği olarak görüyorlar. aslına bakarsanız tam da bu niçinle Türkiye haricindeki Türklere soydaş olarak bakıyorlar. Doğrusu da budur aslına bakarsan.
Bakın, mesela farklı lisanları olan farklı etnik kimlikteki toplulukları tanımlamak için Türkiyeli kavramı kullanılsa ve bunun bir üst kimlik olduğu tez edilse bu, üzerinde tartışılabilir bir bakış açısı olabilir.
Bir örnekle anlatmaya çalışayım. İçinde domates, patlıcan, biber ve et olan bir yemeğe “Domates Yemeği” denilemez. Yemeğin ögelerinden biri, yemekte en çok ölçüde olsa bile, yemeğe ismini veremez. Kelamını ettiğim yemeğin ismi “Domates Yemeği”, “Patlıcan Yemeği” ya da “Biber Yemeği” olamaz, “Güveç” olabilir. Yani yemeği oluşturan ögelerden birinin ismiyle değil, kapsayıcı öteki bir isimle.
ötürüsıyla “Türk”, “Kürt”ü kapsamaz. Türkler kadim bir millettir ve tarihleri binlerce yıl öncesine, Orta Asya steplerine kadar uzanır.
Kürtler, Türk değildir ve olmaları da imkansızdır. Bir Kürt’e Türk demek yahut onu Türkleştirmeye çalışmak Kürt sıkıntısıdır. Zira Kürtler de tarihleri binlerce yıl öncesine, Mezopotamya’ya, bugünkü Kürdistan coğrafyasına dayanan kadim bir millettir.
aslına bakarsanız lisanları de farklı lisan ailelerindendir. Kürtçe Hint Avrupa lisan kümesinden, Türkçe ise Ural Altay lisan grubundandır. Yalnızca bu bile epey değerli bir belirleyicidir.
“Kürtçe diye bir lisan yok. Hepimiz Türküz, her insanın de anadili Türkçedir” derseniz evet, sizin bir Kürt Meseleniz var demektir.
BİR ÖRNEKLE EMPATİ YAPALIM
Diyelim ki Sakarya’nın ya da Yozgat’ın bir köyünde, kasabasında yahut merkezinde oturuyorsunuz. Küçük kızınız Ayşe okul çağına geldi ve ilkokula yazdırdınız. Okulun birinci günü, minik Ayşe’nin elinden tutup okula gidiyorsunuz. Yolda Ayşe’yi tembihlemeye çalışırken bir yandan da korkuyorsunuz ya başarılı olamazsa diye. bir daha de uyarıyorsunuz minik yavrunuzu, “Bak kızım” diyorsunuz, “Okulda sakın Türkçe konuşma, Türk olduğumuzu da söyleme, tamam mı?”
Ayşeciğin de ödü kopuyor zira Türkçe haricinde bir lisan bilmiyor ki! bu biçimdeyken sınıfa giriyor ve güler yüzüyle öğretmen sınıfa giriyor. Ayşe’nin de yüreği kabarıyor. Ağladı, ağlayacak. Sınıftaki Ayşe meskendeki, sokaktaki Ayşe değil. Kendisi değil. Etrafına bakıyor, neredeyse bütün sınıf onun üzere endişe ortasında. Zira öğretmen Kürtçe konuşuyor ve çocukların çat pat anlayabileceği kadarıyla şöyleki diyor: “Belê zarokên rinde, îro pê axaftina Tirkî qedexe ye. Em hemu Kurd in û zimanê me Kurdî ye.” (Evet hoş çocuklar, bugünden daha sonra Türkçe konuşmak yasak. Hepimiz Kürdüz ve lisanımız de Kürtçedir.)
bu biçimde bir şeyle karşılaşan anne ya da baba olsanız ne hissedersiniz? Ayşe’nin yerinde olsanız ne hissedersiniz? Olağandır diyorsanız sizin Kürt Meseleniz var. Kusura bakmayın.
bu biçimde bir mesela fazlaca eskilerde kaldığını mı düşünüyorsunuz? bir daha bilemediniz ve bir daha kusura bakmayın.
TÜRKİYE’DE KÜRTÇE EĞİTİM VERİLMİYOR
Türkiye’de Kürtçe eğitim verildiğini düşünenler yanılıyor. Yalnızca, haftada iki saat Kürtçe seçmeli ders var ve o derslerin seçilmemesi için de çabucak her şey yapılıyor.
Bakın, geçtiğimiz haftalardaki atama periyodunda Kurmanci lehçesine iki ve Zazaki lehçesine de bir öğretmen kontenjanı belirtildi.
Ayşe yalnızca haftada iki saat, o da seçmeli Türkçe tahsili dersi alsaydı anne ve babası ne hissederdi? Kâfi sayıda Türkçe öğretmeni atanmasaydı ve Türkçeyi seçtikleri biçimde haftadaki o iki dersi de goremeseydi?
Üzülmez, öfkelenmez miydiniz? Üstelik de bunlar Ayşe’nin anavatanında yapılıyor olsaydı ne düşünürdünüz? Zira Kürtlere birebiri, anavatanlarında yapılıyor.
Kürt çocukları yaklaşık yüz yıldır kendi anadillerinde eğitim alamaz biçimdeler. Milyonlarca Kürt çocuğu Türkçe ile okulda tanışıyor ve anlamakta zorlandıkları bir lisanda senelerca eğitim ismi altında asimile oluyorlar.
Kürt çocukları, kendi anadillerinde eğitim alan Türk çocuklarıyla birebir imtihanlara girip tıpkı yarışa zorlanıyorlar. On yıllardır üniversite imtihanlarında en başarısız yirmi vilayet daima Kürt kentleri. Sizce tesadüf mü? Tesadüf diyorsanız kusura bakmayın.
Şu kısacık görüntü epey şey anlatıyor:
Herkes olağan olarak okulda resmi lisan Türkçeyi öğrenmeli. Türkçe hepimizin ortak lisanıdır. Bizi birleştiren ortak değerlerimizdendir. Dünya lisanı haline gelen İngilizceyi de öğrenmeliyiz örneğin. birebir vakitte her çocuk kendi anadilini de öğrenebilmeli ve kimi derslerin eğitimini o lisanda alabilmeli. Bu, bir fazlaca gelişmiş ülkede yapılıyor ve ülkemizin potansiyeli de her bakımdan buna uygundur. halbuki Anayasamızın 82 unsuruna göre Türkiye’de Türkçe haricinde bir anadili yoktur, var ise bile eğitim lisanı olamaz.
YAKIN GEÇMİŞE BAKALIM
örneğin Cumhuriyet’in birinci yılları dahil, yüzlerce yıl boyunca Kürdistan’daki medreselerde Kürtçe eğitim yapıldığını biliyor muydunuz? Bu medreselerde yalnızca dini eğitim verildiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Fen, matematik, toplumsal bilimler, astronomi üzere dersler veriliyordu. olağan olarak Kürtçe.
Peki Kürtçenin 1925’ten daha sonra yasaklandığını, çarşıda pazarda Kürtçe konuşanlara söz başına para cezası verildiğini biliyor muydunuz?
TBMM’de Kürtçe konuşmanın hala yasak olduğundan, Kürtçe sarf edilebilen birkaç cümlenin tutanaklara X olarak geçtiğinden haberiniz var mı?
Pardon. Değiştirmişler. Artık “Anlaşılmayan bir dil” yahut “Bilinmeyen bir dil” formunda geçiliyor.
Bu ülkedeki milyonlarca insanın lisanı, bu ülkenin sıkıntılarının konuşulduğu Mecliste bilinmeyen lisan oluyor. İşte bu, tüyleri diken diken eden bir şey.
Ama öte yandan da iktidar, bu “bilinmeyen dil”i kendi çıkarları için kullanmayı elden hiç bırakmıyor. Kürtçe seçim pankartları asıyorlar, TRT’nin bir kanalında daima Kürtçe propaganda yapıyorlar. Kürtçe radyo yayını yapıyorlar. niye? Zira ülkede milyonlarca kişinin Kürtçe konuştuğunu, Kürtçe düşündüğünü, hayallerini Kürtçe gördüğünü, Kürtçe yaşadığını biliyorlar.
Yeri geliyor, kelamları değiştirilmiş Kürtçe müziklere eşlik ediyorlar.
Bunun maliyeti o kadar ağır oldu ki can kayıplarını, maddi kayıpları, demokrasi yoksunluğunun yol açtığı kayıpları tam olarak hesaplayamıyoruz bile. Artık dönüp geriye baktığımızda her insanın kendine sorması lazım, değdi mi tüm bunlara? halbuki her insanın kendisi olarak özgürce yaşadığı bir Türkiye mümkündü. Ulusal birliğimizi Türklükte değil de eşit yurttaşlıkta sağlamış olsaydık daha huzurlu, daha varlıklı, daha kuvvetli, daha hoş bir ülke olmaz mıydık? Artık, Cumhuriyet’in ikinci yüz yılında birebir yanılgıya devam mı edilecek yoksa Türkiye’nin birliğini eşit yurttaşlık ve kardeşlik temelinde sağlayıp yolumuza birliktece devam mı edeceğiz? “Hayır, etnik kökenler farklı da olsa hepimiz Türk’üz” diyorsanız sizin Kürt sıkıntınız var demektir.
BAŞKA BİR SORU
İstanbul’da bir etkinliktesiniz. Ülkenin ve dünyanın farklı bölgelerinden gelen şahıslarla tanıştınız, sohbet ediyorsunuz. Herkes aktifliğe nereden geldiğini söylüyor.
İçinde Kürdistan olan cümleyi okuyunca bile sinirlendiniz mi? bu biçimde sizin Kürt Probleminiz var. Kusura bakmayın.
KÜRDİSTAN REALİTESİNE BİRKAÇ ÖRNEK
Öncelikle, Kürdistan’ın tarihi olarak bir coğrafyanın ismi olduğunu belirtelim. Bu coğrafya, bugün İran, Irak, Suriye ve Türkiye sonları ortasında kalan bölgedir. İran’da şu anda Kürdistan ismiyle resmî bir eyalet, Irak’ta Kürdistan Bölgesel İdaresi ismiyle federal bir bölge vardır. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan iki yıl daha sonrasına kadar da ülkenin doğusu ile güneydoğusu Kürdistan olarak isimlendirilirdi.
örneğin Alparslan’ın, 1071’de Malazgirt’e geldiğinde Kürdistan Beyliklerinden hiç gocunmadan dayanak istediğini ve Kürdistan’ı duyduğunda tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
Selçukluların ve Osmanlıların, Kürdistan ismiyle eyalet kurduklarını ve başlarında Kürt beyefendilerinin olduğunu biliyor musunuz?
1846’da Sultan Abdülmecid devrinde, bugünkü Cizre merkezli Kürt beyefendisi Bedirhan Bey’in isyanının bastırılmasında hizmeti geçenlere verilmek üzere Kürdistan Madalyası bastırıldığını biliyor musunuz?
Bakın, bu da o madalyanın fotoğrafı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün 1919’da Samsun’a çıktıktan daha sonra birinci vakit içinderda Kürdistan Beyefendilerine mektup yazıp Kurtuluş Savaşı için dayanak istediğini ve ne Kürt ne de Kürdistan diye yazarken tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
bir daha Atatürk’ün başkanlığını yaptığı birinci Meclisin Kürt vekillerine, Meclis tutanaklarında Kürdistan Mebusu denildiğini biliyor musunuz?
ötürüsıyla Kürdistan denildiğinde Türkiye’nin bölünüp başka bir devlet kurulmasını söz etmiş olmuyorsunuz. Bir coğrafyayı, tarihi ismiyle yanlışsız bir biçimde tanımlamış oluyorsunuz. Kürt ve Kürdistan sözcüklerinin 1925 yılından daha sonra yasaklanmasının sebebi Kürtleri asimilasyona tabi tutarak tüm yurttaşları Türk kimliğine sıkıştırmaktır. Tamam, bu da makus bir şey değil diyorsanız ne yazık ki sizin bir Kürt probleminiz var.
BİR ÖRNEK OLARAK DİYARBAKIR’IN GELİŞMİŞLİK SIRALAMASINDAKİ YERİ
Kürtçe bu biçimde de Kürt kentleri nasıl sanki?
1927 yılında yayımlanan resmi datalara nazaran Diyarbakır kenti; İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa’dan daha sonra sosyoekonomik gelişmişlik açısından beşinci sırada. Lakin o yıldan daha sonra bütün yatırımların Batı’ya yapılması sonucu alınınca Kürt vilayetleri yıldan yıla fakirleşir.
Öyle ki, 1980’lere gelindiğinde Diyarbakır artık en alt sıralardadır. 2017’de yayımlanan Devlet Planlama Teşkilatı bilgilerine nazaranyse 68. sırada.
Yani “bölge terör niçiniyle geri kaldı” biçimindeki argüman yanlıştır. Örneğin Diyarbakır her yıl birkaç sıra gerileyerek 80’ler başında alt sıralara indi. halbuki çatışmalar 80’ler sonunda şiddetlenmeye başlamıştı.
‘KÜRTLER HER ŞEY OLABİLİYOR’ EZBERİ
Kürtler asla kendi kimlikleriyle; Kürtçe konuşarak, Kürtçe düşünerek, hayallerini Kürtçe gorerek, Kürtçe yaşayarak yani Kürt olarak devlette tesirli makamlara gelememişlerdir.
Devlette üst seviye bürokrat olabilenler “Kürt kökenli Türk” olmayı kabul edip Türklük Sözleşmesi’ni* (Türklük Sözleşmesi, Barış Ünlü, Dipnot Yayınları) kabul edenlerdir.
örneğin 1978 yılında Bayındırlık Bakanı olan Şerafettin Elçi’nin “Ben Kürdüm” dediği için yargılandığını biliyor muydunuz? Şayet düzgün olmuş diyorsanız sizin Kürt Sıkıntınız var demektir.
Yani özetle, Kürtler bin yılı aşkın müddettir Türklerle bir ortada ve kardeşçe yaşamalarına karşın ne yazık ki son yüz elli yılda yapılan vahim yanlışlar niçiniyle bu kardeşlik hukuku bozuldu. Bunun kararında fazlaca sayıda isyan patlak verdi. Maalesef epey kan döküldü. Çok acılar çekildi, hala de çekiliyor. Türk-Kürt tarihî alakası aykırı yüz edildi, ortaya kan girdi. Bütün emperyal güçler bu çelişki ve çatışmalardan yararlanarak problemlerimizi kaşıdı ve daha fazla kanattı. Artık artık Cumhuriyet’in ikinci yüz yılına girerken bütün bu problemlerimizi uygarca konuşarak Meclis’te anayasal yerde çözerek kardeşliğimizi ve birliğimizi güçlendirmenin periyodudur. Zira kardeşlerden biri, başkasına bu kadar haksızlık yapılmasına göz yumuyorsa kardeşlik hukuku bozuluyor. İşte tam da bu niçinle Kürt Sorunu yalnızca Kürtlerin değil, hepimizin meselesidir. Sorunu çözmek için el ele vermek de hepimizin boynunun borcudur.
Kürt Sıkıntısını silahsız, şiddetsiz, çatışmasız oturup konuşarak, birbirimizi anlayarak, anlatarak, anlaşarak barış ortasında çözmeliyiz. Nihayetinde, bu insanları dağa biz çıkarmadık; bu uygulamalar, zulümler çıkardı. Artık bırakın ölmeyi ve öldürmeyi, diyalog ve müzakereyle hepsini dağdan indirelim diyoruz. Biz bunu dediğimiz için “terör yandaşı” olarak yaftalanıyoruz, biliyor musunuz? Biliyorsunuzdur.
Bizler, Kürt Sorunun tahlili için iktidarla tıpkı formları önermiyoruz. Bizim HDP olarak silah, şiddet, çatışma haricinde bir tahlil teklifimiz var. Cumhuriyetin ikinci yüz yılına birkaç ay kala, ülkemizde kozmik çağdaş standartların uygulanmasını istiyoruz. ” Türkçeden diğer lisan konuşulmaz” anlayışını kabul etmiyoruz.
Türkçeyi de seviyoruz fakat kendi anadilimizden de asla vazgeçmiyoruz. Bütün lisanları pahalı görüyoruz.
Kaldı ki, dünyada emsal meseleleri yaşayan ülkeler, bu problemlerini çözmeyi başardılar ve artık çok huzurlular. Örneğin Bulgaristan’daki Türkler Türk olarak, İspanya’daki Basklar Bask olarak yaşayabiliyorlar ve kıyamet de kopmuyor.
TOPARLAYALIM
Kürt Sorunu nedir, biliyor musunuz?
Gocunmadan, hiç bıkmadan ve usanmadan anlatmaya devam ederiz. Siz de anlamaya uğraş edin lütfen. Zira Kürt Sorunu aslında sizin de probleminiz.
İşe empati yaparak başlayın örneğin. daha sonra tarihi gerçekleri öğrenerek devam edin bence.
Ve artık siz de biraz Kürtçe öğrenin. Birinci öğreneceğiniz cümle şu olabilir: “Ez jî ji te hez dikim.”*
Not:
Yazıya katkı sunan Prof. Dr. Hamit Bozarslan, Prof. Dr. Mesut Yeğen ve muharrir Mehmet Bayrak’a teşekkür ediyorum.
*“Ben de seni seviyorum.”
Aslında Kürt Sıkıntısının ne olduğu şimdiye kadar herkes tarafınca kesin ve net olarak bilinmeliydi. Zira bu sorun, ülkemizin fazlaca uzun yıllardır çözülemeyen en temel sıkıntılarının başında geliyor. Lakin üzülerek görüyorum ki sorunun ne olduğu konusunda bir netlik görünmüyor. Bazıları de Kürt Meselesini yeni yeni duyuyorlar, hatta bu biçimde bir sorun olmadığını söylüyorlar.
Çok kısa bir tarif yapmak gerekirse Osmanlı Devleti’nin son periyotlarında başlayıp Cumhuriyet’in birinci senelerında derinleşen, yüz yıl ortasında dallanıp budaklanarak yaygın ve esaslı hale gelen, Kürtlerin yaşadığı problemlere Kürt Sorunu denir. Yani sorun Kürtler değil, Kürtlere yaşatılanlar ve bundan meydana gelenler bütünüdür.
Bu kısa tariften daha sonra belirtmem gerekir ki Kürt Sorunu hayli boyutlu, epey kıymetli bir mevzu. Değil bir yazıyla, biroldukca kitapla bile bu sorunun tarihçesini anlatmak hiç de kolay değil. Sorunun toplumsal, siyasal, ekonomik bir epeyce tarafı var. ötürüsıyla bu yazıda, başlıktaki soruyu tüm taraflarıyla tam olarak yanıtlamam olanaksız. Kürt Sorunu, genel sınırlarıyla bilinen bir problemdir. bir daha de Türkiye’de bir fazlaca kişi, AKP’nin ürettiği algılar niçiniyle sorunun gerçeklerini, tam olarak bilemiyor. Üstelik, bir daha AKP’nin ürettiği algılar yüzünden, sorunun çözüldüğünü sanan da kıymetli bir kesim var.
Yani daha evvel “yoktur” denilen Kürt Sorunu için bugün de “çözüldü” deniliyor. Birincisi hakikat değildi, ikincisi de değil.
KÜRT SIKINTINIZ VAR MI?
Çözüldü zannedilen Kürt Problemini tam olarak bilmeyenler için birkaç soru soracağım.
Yalnız, bir ricam var. Lütfen elinizi vicdanınıza koyup olabildiğince dürüstçe yanıtlayın soruları.
Sonuçta Türkiye’nin uzun yıllardır can alan, can yakan en kıymetli problemini konuşacağız. Sahiden anlamak ve öğrenmek için bütün ön yargılarınızı bir kenara bırakın ve gelin dostça, kardeşçe bir sohbete başlayalım. Tahminen yalnızca Kürtlerin değil, sizin de bir Kürt Meseleniz vardır ve sorun, hepimizin ortak meselesidir.
Sizi kronolojik tarihi bilgi bombardımanına tutmayacağım. Günlük hayattan örneklere tartı vermeye çalışacağım.
İLK SORU
- I love you.
- Ich liebe dich.
- Je vous aime.
- Ez ji te hez dikim.
Hangisi olduğunu iddia edebildiniz mi? Edebildiyseniz tek sözünü anlayabildiniz mi? Hayır mı? bu biçimde sizin de Kürt Meseleniz var demektir.
İngilizce, Almanca ya da Fransızca anlayabiliyor yahut konuşabiliyorken bin yıllık kardeşiz söylemiş olduğiniz yirmi milyon yurttaşınızın lisanından tek söz bile anlamıyorsanız işte bu sizin Kürt Meselenizdir.
BİR ÖTEKİ SORU
- Bulgaristan’daki soydaşlarımız
- Azerbaycan’daki soydaşlarımız
- Kıbrıs’taki soydaşlarımız
- Almanya’daki soydaşlarımız
Bu sefer bildiniz. Evet, Türkler.
Şimdi Anayasanın 66. unsuruna bakalım. Şöyle yazıyor: “Türk Devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes Türk’tür.”
halbuki sizin “Türkler” diye yanıtladığınız sorudakilerden hiç biri Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değil. Pekala bu biçimde, Anayasa’da Türklük kavramı vatandaşlık bağı olarak tanımlanmışken niye Türkiye haricindeki Türklerle soy bağı kurulup onlara “soydaş” deniliyor. Bir mantık yanlışı yok mu?
Aslında yok zira Türklük gerçekte bir üst kimlik değil, bir etnik kimliktir. Kadim bir ulusu tanımlar. Şayet o denli olmasaydı Irak’taki Kürtler niye soydaşımız olmuyor da Bulgaristan’daki Türkler soydaşımız oluyor? Zira Bulgaristan’daki Türkler etnik olarak Türk. ötürüsıyla soydaş sayılıyorlar.
Onlar soydaş da Suriye’deki Kürtler, Irak’taki Kürtler, İran’daki Kürtler, dünyanın dört bir yanındaki Kürtler niye soydaş değiller?
Bunda bir mantık yanılgısı yok mu? bir daha bildiniz, yok.
Çünkü onlar Türk değiller. İşte Anayasa’nın 66. unsurundaki mantık yanlışı da burada açığa çıkıyor. Diyelim ki Suriye’de yaşayan bir Kürt, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçsin. Yasa gereği anında Türk sayılıyor. Pekala gerçekte o kişi Türk mü oluyor?
Türklük kavramı, Kürtleri de kapsayan bir kavram değildir. Teorik olarak Türklüğü üst bir kimlik olarak savunanlar bile pratikte Türklüğü etnik bir kimlik, farklı bir milletin kimliği olarak görüyorlar. aslına bakarsanız tam da bu niçinle Türkiye haricindeki Türklere soydaş olarak bakıyorlar. Doğrusu da budur aslına bakarsan.
Bakın, mesela farklı lisanları olan farklı etnik kimlikteki toplulukları tanımlamak için Türkiyeli kavramı kullanılsa ve bunun bir üst kimlik olduğu tez edilse bu, üzerinde tartışılabilir bir bakış açısı olabilir.
Bir örnekle anlatmaya çalışayım. İçinde domates, patlıcan, biber ve et olan bir yemeğe “Domates Yemeği” denilemez. Yemeğin ögelerinden biri, yemekte en çok ölçüde olsa bile, yemeğe ismini veremez. Kelamını ettiğim yemeğin ismi “Domates Yemeği”, “Patlıcan Yemeği” ya da “Biber Yemeği” olamaz, “Güveç” olabilir. Yani yemeği oluşturan ögelerden birinin ismiyle değil, kapsayıcı öteki bir isimle.
ötürüsıyla “Türk”, “Kürt”ü kapsamaz. Türkler kadim bir millettir ve tarihleri binlerce yıl öncesine, Orta Asya steplerine kadar uzanır.
Kürtler, Türk değildir ve olmaları da imkansızdır. Bir Kürt’e Türk demek yahut onu Türkleştirmeye çalışmak Kürt sıkıntısıdır. Zira Kürtler de tarihleri binlerce yıl öncesine, Mezopotamya’ya, bugünkü Kürdistan coğrafyasına dayanan kadim bir millettir.
aslına bakarsanız lisanları de farklı lisan ailelerindendir. Kürtçe Hint Avrupa lisan kümesinden, Türkçe ise Ural Altay lisan grubundandır. Yalnızca bu bile epey değerli bir belirleyicidir.
“Kürtçe diye bir lisan yok. Hepimiz Türküz, her insanın de anadili Türkçedir” derseniz evet, sizin bir Kürt Meseleniz var demektir.
BİR ÖRNEKLE EMPATİ YAPALIM
Diyelim ki Sakarya’nın ya da Yozgat’ın bir köyünde, kasabasında yahut merkezinde oturuyorsunuz. Küçük kızınız Ayşe okul çağına geldi ve ilkokula yazdırdınız. Okulun birinci günü, minik Ayşe’nin elinden tutup okula gidiyorsunuz. Yolda Ayşe’yi tembihlemeye çalışırken bir yandan da korkuyorsunuz ya başarılı olamazsa diye. bir daha de uyarıyorsunuz minik yavrunuzu, “Bak kızım” diyorsunuz, “Okulda sakın Türkçe konuşma, Türk olduğumuzu da söyleme, tamam mı?”
Ayşeciğin de ödü kopuyor zira Türkçe haricinde bir lisan bilmiyor ki! bu biçimdeyken sınıfa giriyor ve güler yüzüyle öğretmen sınıfa giriyor. Ayşe’nin de yüreği kabarıyor. Ağladı, ağlayacak. Sınıftaki Ayşe meskendeki, sokaktaki Ayşe değil. Kendisi değil. Etrafına bakıyor, neredeyse bütün sınıf onun üzere endişe ortasında. Zira öğretmen Kürtçe konuşuyor ve çocukların çat pat anlayabileceği kadarıyla şöyleki diyor: “Belê zarokên rinde, îro pê axaftina Tirkî qedexe ye. Em hemu Kurd in û zimanê me Kurdî ye.” (Evet hoş çocuklar, bugünden daha sonra Türkçe konuşmak yasak. Hepimiz Kürdüz ve lisanımız de Kürtçedir.)
bu biçimde bir şeyle karşılaşan anne ya da baba olsanız ne hissedersiniz? Ayşe’nin yerinde olsanız ne hissedersiniz? Olağandır diyorsanız sizin Kürt Meseleniz var. Kusura bakmayın.
bu biçimde bir mesela fazlaca eskilerde kaldığını mı düşünüyorsunuz? bir daha bilemediniz ve bir daha kusura bakmayın.
TÜRKİYE’DE KÜRTÇE EĞİTİM VERİLMİYOR
Türkiye’de Kürtçe eğitim verildiğini düşünenler yanılıyor. Yalnızca, haftada iki saat Kürtçe seçmeli ders var ve o derslerin seçilmemesi için de çabucak her şey yapılıyor.
Bakın, geçtiğimiz haftalardaki atama periyodunda Kurmanci lehçesine iki ve Zazaki lehçesine de bir öğretmen kontenjanı belirtildi.
Ayşe yalnızca haftada iki saat, o da seçmeli Türkçe tahsili dersi alsaydı anne ve babası ne hissederdi? Kâfi sayıda Türkçe öğretmeni atanmasaydı ve Türkçeyi seçtikleri biçimde haftadaki o iki dersi de goremeseydi?
Üzülmez, öfkelenmez miydiniz? Üstelik de bunlar Ayşe’nin anavatanında yapılıyor olsaydı ne düşünürdünüz? Zira Kürtlere birebiri, anavatanlarında yapılıyor.
Kürt çocukları yaklaşık yüz yıldır kendi anadillerinde eğitim alamaz biçimdeler. Milyonlarca Kürt çocuğu Türkçe ile okulda tanışıyor ve anlamakta zorlandıkları bir lisanda senelerca eğitim ismi altında asimile oluyorlar.
Kürt çocukları, kendi anadillerinde eğitim alan Türk çocuklarıyla birebir imtihanlara girip tıpkı yarışa zorlanıyorlar. On yıllardır üniversite imtihanlarında en başarısız yirmi vilayet daima Kürt kentleri. Sizce tesadüf mü? Tesadüf diyorsanız kusura bakmayın.
Şu kısacık görüntü epey şey anlatıyor:
Herkes olağan olarak okulda resmi lisan Türkçeyi öğrenmeli. Türkçe hepimizin ortak lisanıdır. Bizi birleştiren ortak değerlerimizdendir. Dünya lisanı haline gelen İngilizceyi de öğrenmeliyiz örneğin. birebir vakitte her çocuk kendi anadilini de öğrenebilmeli ve kimi derslerin eğitimini o lisanda alabilmeli. Bu, bir fazlaca gelişmiş ülkede yapılıyor ve ülkemizin potansiyeli de her bakımdan buna uygundur. halbuki Anayasamızın 82 unsuruna göre Türkiye’de Türkçe haricinde bir anadili yoktur, var ise bile eğitim lisanı olamaz.
YAKIN GEÇMİŞE BAKALIM
örneğin Cumhuriyet’in birinci yılları dahil, yüzlerce yıl boyunca Kürdistan’daki medreselerde Kürtçe eğitim yapıldığını biliyor muydunuz? Bu medreselerde yalnızca dini eğitim verildiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Fen, matematik, toplumsal bilimler, astronomi üzere dersler veriliyordu. olağan olarak Kürtçe.
Peki Kürtçenin 1925’ten daha sonra yasaklandığını, çarşıda pazarda Kürtçe konuşanlara söz başına para cezası verildiğini biliyor muydunuz?
TBMM’de Kürtçe konuşmanın hala yasak olduğundan, Kürtçe sarf edilebilen birkaç cümlenin tutanaklara X olarak geçtiğinden haberiniz var mı?
Pardon. Değiştirmişler. Artık “Anlaşılmayan bir dil” yahut “Bilinmeyen bir dil” formunda geçiliyor.
Bu ülkedeki milyonlarca insanın lisanı, bu ülkenin sıkıntılarının konuşulduğu Mecliste bilinmeyen lisan oluyor. İşte bu, tüyleri diken diken eden bir şey.
Ama öte yandan da iktidar, bu “bilinmeyen dil”i kendi çıkarları için kullanmayı elden hiç bırakmıyor. Kürtçe seçim pankartları asıyorlar, TRT’nin bir kanalında daima Kürtçe propaganda yapıyorlar. Kürtçe radyo yayını yapıyorlar. niye? Zira ülkede milyonlarca kişinin Kürtçe konuştuğunu, Kürtçe düşündüğünü, hayallerini Kürtçe gördüğünü, Kürtçe yaşadığını biliyorlar.
Yeri geliyor, kelamları değiştirilmiş Kürtçe müziklere eşlik ediyorlar.
Bunun maliyeti o kadar ağır oldu ki can kayıplarını, maddi kayıpları, demokrasi yoksunluğunun yol açtığı kayıpları tam olarak hesaplayamıyoruz bile. Artık dönüp geriye baktığımızda her insanın kendine sorması lazım, değdi mi tüm bunlara? halbuki her insanın kendisi olarak özgürce yaşadığı bir Türkiye mümkündü. Ulusal birliğimizi Türklükte değil de eşit yurttaşlıkta sağlamış olsaydık daha huzurlu, daha varlıklı, daha kuvvetli, daha hoş bir ülke olmaz mıydık? Artık, Cumhuriyet’in ikinci yüz yılında birebir yanılgıya devam mı edilecek yoksa Türkiye’nin birliğini eşit yurttaşlık ve kardeşlik temelinde sağlayıp yolumuza birliktece devam mı edeceğiz? “Hayır, etnik kökenler farklı da olsa hepimiz Türk’üz” diyorsanız sizin Kürt sıkıntınız var demektir.
BAŞKA BİR SORU
İstanbul’da bir etkinliktesiniz. Ülkenin ve dünyanın farklı bölgelerinden gelen şahıslarla tanıştınız, sohbet ediyorsunuz. Herkes aktifliğe nereden geldiğini söylüyor.
- Kafkasya’dan geldim.
- Trakya’dan geldim.
- Kapadokya’dan geldim.
- Kürdistan’dan geldim.
İçinde Kürdistan olan cümleyi okuyunca bile sinirlendiniz mi? bu biçimde sizin Kürt Probleminiz var. Kusura bakmayın.
KÜRDİSTAN REALİTESİNE BİRKAÇ ÖRNEK
Öncelikle, Kürdistan’ın tarihi olarak bir coğrafyanın ismi olduğunu belirtelim. Bu coğrafya, bugün İran, Irak, Suriye ve Türkiye sonları ortasında kalan bölgedir. İran’da şu anda Kürdistan ismiyle resmî bir eyalet, Irak’ta Kürdistan Bölgesel İdaresi ismiyle federal bir bölge vardır. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan iki yıl daha sonrasına kadar da ülkenin doğusu ile güneydoğusu Kürdistan olarak isimlendirilirdi.
örneğin Alparslan’ın, 1071’de Malazgirt’e geldiğinde Kürdistan Beyliklerinden hiç gocunmadan dayanak istediğini ve Kürdistan’ı duyduğunda tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
Selçukluların ve Osmanlıların, Kürdistan ismiyle eyalet kurduklarını ve başlarında Kürt beyefendilerinin olduğunu biliyor musunuz?
1846’da Sultan Abdülmecid devrinde, bugünkü Cizre merkezli Kürt beyefendisi Bedirhan Bey’in isyanının bastırılmasında hizmeti geçenlere verilmek üzere Kürdistan Madalyası bastırıldığını biliyor musunuz?
Bakın, bu da o madalyanın fotoğrafı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün 1919’da Samsun’a çıktıktan daha sonra birinci vakit içinderda Kürdistan Beyefendilerine mektup yazıp Kurtuluş Savaşı için dayanak istediğini ve ne Kürt ne de Kürdistan diye yazarken tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
bir daha Atatürk’ün başkanlığını yaptığı birinci Meclisin Kürt vekillerine, Meclis tutanaklarında Kürdistan Mebusu denildiğini biliyor musunuz?
ötürüsıyla Kürdistan denildiğinde Türkiye’nin bölünüp başka bir devlet kurulmasını söz etmiş olmuyorsunuz. Bir coğrafyayı, tarihi ismiyle yanlışsız bir biçimde tanımlamış oluyorsunuz. Kürt ve Kürdistan sözcüklerinin 1925 yılından daha sonra yasaklanmasının sebebi Kürtleri asimilasyona tabi tutarak tüm yurttaşları Türk kimliğine sıkıştırmaktır. Tamam, bu da makus bir şey değil diyorsanız ne yazık ki sizin bir Kürt probleminiz var.
BİR ÖRNEK OLARAK DİYARBAKIR’IN GELİŞMİŞLİK SIRALAMASINDAKİ YERİ
Kürtçe bu biçimde de Kürt kentleri nasıl sanki?
1927 yılında yayımlanan resmi datalara nazaran Diyarbakır kenti; İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa’dan daha sonra sosyoekonomik gelişmişlik açısından beşinci sırada. Lakin o yıldan daha sonra bütün yatırımların Batı’ya yapılması sonucu alınınca Kürt vilayetleri yıldan yıla fakirleşir.
Öyle ki, 1980’lere gelindiğinde Diyarbakır artık en alt sıralardadır. 2017’de yayımlanan Devlet Planlama Teşkilatı bilgilerine nazaranyse 68. sırada.
Yani “bölge terör niçiniyle geri kaldı” biçimindeki argüman yanlıştır. Örneğin Diyarbakır her yıl birkaç sıra gerileyerek 80’ler başında alt sıralara indi. halbuki çatışmalar 80’ler sonunda şiddetlenmeye başlamıştı.
‘KÜRTLER HER ŞEY OLABİLİYOR’ EZBERİ
Kürtler asla kendi kimlikleriyle; Kürtçe konuşarak, Kürtçe düşünerek, hayallerini Kürtçe gorerek, Kürtçe yaşayarak yani Kürt olarak devlette tesirli makamlara gelememişlerdir.
Devlette üst seviye bürokrat olabilenler “Kürt kökenli Türk” olmayı kabul edip Türklük Sözleşmesi’ni* (Türklük Sözleşmesi, Barış Ünlü, Dipnot Yayınları) kabul edenlerdir.
örneğin 1978 yılında Bayındırlık Bakanı olan Şerafettin Elçi’nin “Ben Kürdüm” dediği için yargılandığını biliyor muydunuz? Şayet düzgün olmuş diyorsanız sizin Kürt Sıkıntınız var demektir.
Yani özetle, Kürtler bin yılı aşkın müddettir Türklerle bir ortada ve kardeşçe yaşamalarına karşın ne yazık ki son yüz elli yılda yapılan vahim yanlışlar niçiniyle bu kardeşlik hukuku bozuldu. Bunun kararında fazlaca sayıda isyan patlak verdi. Maalesef epey kan döküldü. Çok acılar çekildi, hala de çekiliyor. Türk-Kürt tarihî alakası aykırı yüz edildi, ortaya kan girdi. Bütün emperyal güçler bu çelişki ve çatışmalardan yararlanarak problemlerimizi kaşıdı ve daha fazla kanattı. Artık artık Cumhuriyet’in ikinci yüz yılına girerken bütün bu problemlerimizi uygarca konuşarak Meclis’te anayasal yerde çözerek kardeşliğimizi ve birliğimizi güçlendirmenin periyodudur. Zira kardeşlerden biri, başkasına bu kadar haksızlık yapılmasına göz yumuyorsa kardeşlik hukuku bozuluyor. İşte tam da bu niçinle Kürt Sorunu yalnızca Kürtlerin değil, hepimizin meselesidir. Sorunu çözmek için el ele vermek de hepimizin boynunun borcudur.
Kürt Sıkıntısını silahsız, şiddetsiz, çatışmasız oturup konuşarak, birbirimizi anlayarak, anlatarak, anlaşarak barış ortasında çözmeliyiz. Nihayetinde, bu insanları dağa biz çıkarmadık; bu uygulamalar, zulümler çıkardı. Artık bırakın ölmeyi ve öldürmeyi, diyalog ve müzakereyle hepsini dağdan indirelim diyoruz. Biz bunu dediğimiz için “terör yandaşı” olarak yaftalanıyoruz, biliyor musunuz? Biliyorsunuzdur.
Bizler, Kürt Sorunun tahlili için iktidarla tıpkı formları önermiyoruz. Bizim HDP olarak silah, şiddet, çatışma haricinde bir tahlil teklifimiz var. Cumhuriyetin ikinci yüz yılına birkaç ay kala, ülkemizde kozmik çağdaş standartların uygulanmasını istiyoruz. ” Türkçeden diğer lisan konuşulmaz” anlayışını kabul etmiyoruz.
Türkçeyi de seviyoruz fakat kendi anadilimizden de asla vazgeçmiyoruz. Bütün lisanları pahalı görüyoruz.
Kaldı ki, dünyada emsal meseleleri yaşayan ülkeler, bu problemlerini çözmeyi başardılar ve artık çok huzurlular. Örneğin Bulgaristan’daki Türkler Türk olarak, İspanya’daki Basklar Bask olarak yaşayabiliyorlar ve kıyamet de kopmuyor.
TOPARLAYALIM
Kürt Sorunu nedir, biliyor musunuz?
Gocunmadan, hiç bıkmadan ve usanmadan anlatmaya devam ederiz. Siz de anlamaya uğraş edin lütfen. Zira Kürt Sorunu aslında sizin de probleminiz.
İşe empati yaparak başlayın örneğin. daha sonra tarihi gerçekleri öğrenerek devam edin bence.
Ve artık siz de biraz Kürtçe öğrenin. Birinci öğreneceğiniz cümle şu olabilir: “Ez jî ji te hez dikim.”*
Not:
Yazıya katkı sunan Prof. Dr. Hamit Bozarslan, Prof. Dr. Mesut Yeğen ve muharrir Mehmet Bayrak’a teşekkür ediyorum.
*“Ben de seni seviyorum.”