kunteper
Member
DİYARBAKIR- Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi (DİTAM) yakın vakitte “Barışı Iskalamadan Geleceği Kurmak” başlıklı bir toplantı düzenledi. Siyasetçi, gazeteci ve akademisyenlerin davetli olduğu toplantıya Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim vazifelisi Vahap Coşkun da konuşmacı olarak katıldı.
Vahap Coşkun’la görüşmeden yola çıkarak barışı, ırkçı akınları, hükümetin tavrını, Erdoğan’ın Diyarbakır’a gelişini, gündemden düşmeyen HDP’nin kapatılmasını konuştuk.
Lakin biz bunları konuşurken Türkiye’de ve dünyada gündem süratle değişti. Yangın felaketinin yaraları sarılmadan, sorumsuzluklar sorgulanmadan Karadeniz’de sel felaketi yaşandı. Altındağ’da Suriyelilere yönelik ırkçı ataklar gerçekleşti. Afganistan’dan Türkiye’ye göç konusu tartışılırken Taliban ülkenin başşehrine neredeyse elini kolunu sallayarak girdi. Hareket halindeki uçaklara tutunarak ülkeyi terk etmek isteyen insanların manzaraları, yakın vakitte Afganistan’dan Türkiye daha ağır bir göç dalgasının yaşanacağına işaret ediyor.
Bunları da konuşmak üzere söyleşiyi yenileyebilirdik Vahap Coşkun’la. Fakat konuştuklarımız aslına bakarsanız genel olarak bu sıkıntılarla ilgiliydi ve bu niçinle Coşkun’un söylemiş oldukleri eskimedi, yeniliğini koruyor.
BARIŞI DİYARBAKIR’DA KONUŞMAK
DİTAM’ın “Barışı ıskalamadan geleceği kurmak” başlıklı toplantısında konuşmacıydınız. Lakin bu pratik yalnızca Diyarbakır’da gerçekleşiyor üzere bir izlenim var. Ne dersiniz? Barış üzerine yalnızca Diyarbakır’da konuşuluyor olması gelecek tasarısını güdük bırakmıyor mu?
DİTAM, barış arayışına odaklanan çalışmaları yalnızca Diyarbakır’da yapmadı; daha evvel Hakkâri, Batman, Van, İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya ve Mersin’de bu minval üzerine toplantılar gerçekleştirildi. Toplantılara da yalnızca Diyarbakır’dan ya da bölgeden değil, Türkiye’nin farklı bölgelerinden ve kısımlarından sivil toplum temsilcileri davet edildi. Bu toplantılar bedelli; lakin haklısınız, bu toplantılara özellikle son periyotlarda fazlaca az rastlanır oldu. Bunun iki değerli sebebi var:
Biri, iktidarın Kürt sorunundaki güvenlikçi siyasetinin bir sonucu olarak sivil toplum örgütlerinin ağır bir baskı altına alınmasıdır. Kendi dediğinin dışında bir ses çıkmasın ve karşıt/alternatif görüşler kamuoyuna ulaşmasın diye iktidarın toplumu bir cendereye sıkıştırması, sivil toplumun da geriye çekilmesine, kendine bir nevi oto-sansür uygulamasına niye oldu. Bu da en epey Kürt probleminde kendini gösterdi. El yakan bir mevzu olarak Kürt probleminden uzak durulur oldu.
Başkası ise pandemidir. Dünyayı esir alan bu hastalık bir taraftan çabucak her toplumsal sorunu ikincil kıldı; fiili ve düşünsel uğraşlar daha çok bu belanın nasıl defedileceğine hasredildi. Öteki taraftan ise insanların fiziki olarak bir ortaya gelmelerini imkânsız kıldı. olağan olarak, birfazlaca çevrim içi toplantı yapıldı fakat bunlar, yüz yüze toplantılar üzere ne verimli oldu ne de bir gündem oluşturdu.
Artık kaideler değişti mi yani?
Barışı konuşmayı güçleştiren bu koşullar şimdilerde değişiyor. Sivil toplum üstündeki meyyit toprağını atmaya çalışıyor, pandemi ile çabada de uzaklık kat ediliyor. ötürüsıyla bundan daha sonraki süreçlerde bu çeşitten çalışmaların artacağını var iseyabiliriz. Diyarbakır’ın bu çalışmalarda başı çekmesi de aslında olağan bir durum. Zira burada barış muhtaçlığı da barış talebi de çok yüksek. Tarihi kimliği ve sembolik bedeli de hesaba katıldığında, Diyarbakır’ın barış arayışların merkezi olmasında şaşılacak bir hal yok.
Barışın konuşulacağı yerlerden biri olağan olarak Diyarbakır’dır ve aslına bakarsanız Diyarbakır, barışın konuşulduğu daha büyük toplantılara mesken sahipliği yapmaya da istekli ve hazır görünüyor. Ancak barış, yalnızca Diyarbakır’da konuşularak inşa edilebilir mi?
Barış salt Diyarbakır ile gelmez; hiç bir kent bu kadar yükü kaldıramaz. Tahlilin toplumsallaşması, siyasi ve toplumsal ömrü belirleyen bir yüke dönüşmesi ve siyasi aktörleri bu bahiste hal almaya zorlaması için, öbür kentlerin de buna daha epey el vermesi gerekir. Barışa varmak sıkıntı bir iştir. Zira kırk yıldır süren bir çatışma var. Bu çatışma, maalesef bir “kültür”, bir “korku iklimi” yarattı. Keza siyasi ve iktisadi olarak güç devşiren kümeler oluştu. Gerek endişe iklimini dağıtmak ve gerek çatışma taraftarlarının çatışmayı sürdürmeyi amaçlayan atılımlarını boşa çıkarmak için, barışı toplumun sahiplendiği bir fikir haline getirmek gerekir. Her bölgeden, her mahalleden ve her bölümden barışı savunan beşerler çıktığında, barış toplumsallaşır.
Bunun için de barış her yerde konuşulabilir bir sıkıntı kılınmalı. Türkiye’nin dört bir yanından sivil toplum kuruluşları ve vatandaş inisiyatifleri, barışın imkanlarına ve kuvvetliklerine baş yormalı. Siyasi aktörlere hem bir yer sunmalı birebir vakitte onları harekete geçmeye teşvik etmeli. Barış ihtimali, lakin mümkün mertebe Diyarbakır’ın sesine ses katmakla büyür.
‘GEREKLİ ÖNLEMLER ALINMALI’
DİTAM’ın düzenlediği program çabucak hemen kamuoyunda konuşulmadan Konya’da bir Kürt aileye hücum oldu ve 7 kişi katledildi. Bunun bir ırkçı hücum olduğu tez edildi ve toplum ikiye ayrıldı. Bu örnek üzerinden, barış imkanlarını tartışırken, kutuplaşmayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Aileler içinde on bir yıldır süren bir hasımlığın olduğunu hem katledilenlerin katliamdan evvelki beyanlarından birebir vakitte yakınlarının katliamdan daha sonraki açıklamalarından anlayabiliyoruz. Ancak bu hasımlığın ortada sırada nüksetmesinde ve bu biçimdesi tüyler ürpertici bir katliamla nihayetlenmesinde, katledilenlerin Kürt kimliğinin tesiri göz gerisi edilemez. Hakikaten hem katledilenler tıpkı vakitte onların avukatları, ailenin Kürt kimliği üzerinden tehdit edildiğini defaatle kamuoyuna tabir etmişlerdi. Göz nazaran göre gelen bir katliam var burada, bu niçinle evleviyetle isimli ve emniyet yetkililerinin bu hadisedeki sorumluluklarının ortaya çıkarılması icap eder.
Bir kısım insan, ateşin daha fazla harlanmaması için hasımlığı öne çıkardı ve katliamın etnik kimlik üzerinden konuşulmasını istemedi. Niyet halis olsa da bu hal, bahsin derinlikle ele alınmasını, var ise bu biçimde bir saik, bunun açığa çıkarılmasını ve misal olayların yaşanmaması için gerekli önlemlerin alınmasını engellediğinden, problemli. Yalnızca bugün adaletin tecellisi için değil yarın toplumsal barışın korunması için de serinkanlı, detaylı ve bütün yanlarıyla incelenmesi gereken bir olay var karşımızda. Bunu bir kutuplaşmanın vesilesi kılmak fazlaca tehlikeli.
‘KUTUPLAŞMA DİYALOG ORTAMINI TIKAR’
Konya’dakine emsal olaylar, münferit üzere gösterilmek istense de barış hakkında konuşmayı güç durumda bırakmıyor mu?
Kör kutuplaşma biroldukca handikap barındırır: Gerçeğin bulunmasını zorlaştırır, ortak konuşma imkânlarını tahrip eder, problemlerin tahlilini mahzurlar, birlikte yaşamanın tabanını tahrip eder. Siyasi gayelerle kutuplaşmanın tahkim edilmesi, bir toplumda barışın kurulmasını hayli zorlaştırır. Zira barış, elden geldiğince epeyce sayıda aktörün dâhil edildiği süreç ya da süreçlerle inşa edilir. Ne kadar hayli sayıda aktör sürece katılırsa, barışa ulaşma bahtı o kadar artar. halbuki keskin bir kutuplaşma ortamı, barış için gerekli olan diyalog kanallarını tıkar. Tarafların birbirlerine karşı yumruklarını sıktıkları bir vasat, sıradan bir kıvılcımı bir yangına dönüştürme potansiyeli taşır. Günlük meseleleri bile ağırlaştırmaya müsait bu atmosferde, barışı kurmak epey güç olur. Bu niçinle başta politikler olmak üzere herkese düşen, dikkatli bir lisan kullanmaları ve çok yükseklerde seyreden mevcut kutuplaşmayı aşağı çekmeye çaba etmeleridir. Sayısı giderek artan meşum hadiseler bunun ertelenemez bir sorumluk olduğuna işaret ediyor.
Benzeri bir kutuplaşma yangının çıktığı bölgelerde gelişti. Birtakım beşerler yol kesip kimlik denetimi yaptı. Kimdi bunlar? Yaptıklarının kabahat olduğunun farkında mıydılar? Cürüm sürece yüreğini nereden buldular?
Max Weber’den beri çağdaş devlet “güç/şiddet tekeli” üzerinden tanımlanır. Güç/şiddet yalnızca devlet tarafınca kullanılır, onun inhisarında, onun kontrolündedir. Devletin haricinde birtakım kişi ya da kümeler, devlet yerine geçip güç kullanmaya başlarlarsa orada işler rayından çıkar, bir kakofoni olur. Herkes kendince kural koymaya, hatalı ya da kuşkulu gördüklerini cezalandırmaya kalkarsa kamu tertibi ortadan kalkar. Orman yangınlarının ertesinde kimi mahallerdeki tablo tam da buydu. Kendinde devlet gücü vehmeden eli silahlı bireyler yol kestiler, kimlik denetimi yaptılar, sabotajcı olduğundan şüphelendikleri şahsıları linç etmeye kalkıştılar.
Kabul edilebilir bir tablo değil bu. Sokaktan bir çocuk çevirip sorsanız bile, bu davranışların cürüm teşkil ettiğini size söyler. olağan olarak bunlar da yaptıklarının kabahat olduğunun farkındalar. Lakin kamu nizamını korumakla vazifeli olanlar, buna sert reaksiyon vermedikleri için, hatta sırtları sıvazlandığı için, bu hareketleri yapmaktan imtina etmiyorlar. Şayet birinci yapıldığında yetkililer, eline silah alıp vatandaşın haklarını ihlal eden ve güvenliğini tehlikeye atan şahısların hukuk dairesinde en ağır biçimde cezalandırılacağını kesin bir lisanla kamuoyuna açıklasalardı, bu hukuk dışılıklar bıçakla kesilir üzere kesilirdi.
Siviller tarafınca kimlik denetiminin yapıldığını duyan Türkiye’deki Kürtler ile Federe Kürdistan Bölgesindeki Kürtler, Ege ve Akdeniz’deki tatil rezervasyonlarını ertelediler ya da iptal ettiler. Bunun niçinlerinden biri ırkçı taarruza uğramak kaygısı ise oburu de hükümetin yetkili kurumlarının bu olay karşısında sessiz kalması olabilir mi?
Orman yangınlarının başlamasının çabucak ertesinde aslı astarı olmayan sabotaj tezleri etrafı kapladı. Elde hiç bir bilgi yokken ormanların yakıldığı, kundaklandığı söylentisi bir çığ üzere yayıldı ve durumdan görev çıkaranlar ellerinde silahlarla meydana çıkıtlar. Lakin daha sonradan bu sabotaj argümanların boş çıktığı görüldü; Ankara’da akli istikrarı yerinde olmayan biri, Aydın’da eğlenmek için ormana giden beş kişi ve hatta Manavgat’ta yangını söndürmek için kendini tehlikeye atan iki kardeş bile “sabotajcı” oldukları sebebi öne sürülerek, azgın bir güruh tarafınca az kalsın linç ediliyorlardı.
Yangınlarla ilgili en tehlikeli oyun ise, yangınlardan Kürtlerin sorumlu tutulmasıydı. Süratle dolanıma sokulan palavra yanlış haberler ve eski görüntülerle Kürtler amaç haline getirildi. Son periyotta Afyon, Ankara ve Konya’da Kürtlere yapılan akınlar da hesaba katıldığında, Kürtlerin endişelenmeleri ve tedbir olarak da tatil planlarını iptal etmeleri ya da ertelemeleri beklenen bir reaksiyon. Düşünün, plakanızın 21 olmasının yahut kimliğinizde Diyarbakır, Van, Hakkâri, vb. yazmasının sizin için tehlike teşkil ettiğini düşünüyorsanız, tedirginlik duymamanızın imkânı yok. şüphesiz bu ruh halinin oluşmasında birincil derecede sorumlu siyasi iktidardır.
‘HUKUK DIŞILIK DENETİM KAYBINDAN’
Hükümet ya da İçişleri Bakanlığı sivillerin kimlik denetimi yapmasıyla ilgili niye çabucak tesirli bir açıklama yapmadı, gerekli tedbirleri almadı? örneğin ellerinde silahlarla kimlik soranlar, muhaliflere yönelik uygulamalarda gördüğümüz üzere, mümkün bir lincin önüne geçmek için çabucak gözaltına alınamaz mıydı?
Elbet, yapabilirdi ve yapmalıydı. “Devletin askeri, polisi, savcısı ve hâkimi varken, siz hangi hakla vatandaşa kimlik sorar, onları meblağ ya da suçlarsınız?” diyerek hareket geçmeli ve cürüm içeren bu fiilleri yapanlar hakkında hukuku işletmeliydi. Devlet olmanın gereği budur; lakin bu türlü hukuk dışı yola sapanların önünü kesebilirsiniz. Ancak bu gerekli reaksiyon gösterilmeyince, eli silahlı bireyler fotoğraflar ve görüntülerle yaptıklarını gururla paylaşacak kadar pervasızlaştılar.
Bu tablonun oluşması birbiriyle irtibatlı iki niçine bağlanabilir: Birincisi, yangınların altında “sabotaj”, “kundaklama”, “terör saldırısı” olduğu algısını beslemeyi, iktidarın kendi siyasi menfaatleri için daha hakikat bulmasıdır. bu biçimdelikle kendi zaaf ve eksikliklerinin sorgulanmasının asgariye indirgemeyi hesaplamasıdır. İkincisi de denetim kaybıdır. İşin aslı bu yangınlar, iktidarın hem orman yangınlarına hazırlıkta hem yangınla çabada ve birebir vakitte kaynakları hakikat yerde kullanmada ne kadar yetersiz kaldığını epey açık bir biçimde gözler önüne serdi. Denetimi kaybetmiş bir yapı imgesi sergiledi iktidar ve bütün bu hukuk dışılıklar da bu denetim kaybının bir yapıtı.
‘AK PARTİ SEÇMENİ İÇİN ALTERNATİFLER MEVCUT’
DİTAM’ın toplantısı, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Diyarbakır’ı ziyaretinden kısa sayılabilecek bir süre daha sonra gerçekleşti. Erdoğan’ın Diyarbakır’a gelişi sokakta bir heyecan yaratmadı ve esasen Erdoğan’dan bir beklenti de hissedilmedi. Sizce Erdoğan Diyarbakır’a niye geldi?
Seçim hesapları, bu ziyaretin en temel sebebidir. AK Parti’nin Kürt seçmenleriyle, bilhassa büyük kentlerde yaşayan Kürt seçmenleriyle içindeki aralık açılıyor. Bugüne kadar AK Parti’ye omuz veren seçmenlerin bir kısmı, AK Parti’nin geldiği noktadan büyük bir rahatsızlık duyuyor. Ayrıyeten, geçmişten farklı olarak, AK Parti seçmeni için artık siyasi arenada alternatifler de mevcut. Yani AK Parti ile bağını koparan seçmen için gidilecek yeni adresler var.
Kürt seçmenin takviyesini kaybetmek ise, AK Parti için -tabiri caizse- bir hayat-memat sıkıntısı ve AK Parti bunu 2019 mahallî seçimlerinde acı bir biçimde deneyim etti. Kürtlerin oyunu alamadan Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığını kazanabilme bahtı fazlaca düşük. ötürüsıyla AK Parti ve Erdoğan, Kürtlerle olan ve eprimiş bağlarını onarmak mecburiyetinde. Diyarbakır’a Erdoğan bunun için geldi, tahlil sürecini sahiplenerek köprüleri onarmaya dönük bildiriler verdi. Lakin tek başına bu bildirinin Erdoğan ve AK Parti’ye yeteceği kanısında değilim.
‘HDP’Yİ KAPATMAK TAHLİL DEĞİL, ACZİYET İFADESİ’
HDP, bütün sıkıntıların sorumlusuymuş üzere bir algı yaratılarak kapatılmak isteniyor? HDP kapatılırsa problemler çözülecek mi? Yoksa bu, hükümetin bir seçim yatırımı mı olacak? Hükümet, kapatılan HDP’nin oylarını alabilecek mi?
Bugün HDP tarafınca temsil edilen siyasi gelenek 1990’da siyaset sahnesine çıktı. Ortadan geçen otuz yıllık mühlet zarfında bu geleneğin biroldukca partisi ya kapatıldı ya da kapatılma tehdidi altında kendini feshetmek zorunda kaldı. Şayet partilerin kapısına kilit vurulmasıyla bir sorun hallolsaydı, şimdiye kadar oldukçatan hallolmuş olurdu. HDP’yi kapatmak bir tahlil değil, bir acziyet sözü.
İktidar ortaklarının parti kapatma mevzuunda mutlak bir fikir birliği ortasında olduklarını sanmıyorum; bu, MHP’nin zorlaması üzere duruyor. HDP’nin kapatılması halinde, o partinin seçmenleri AK Parti’ye kaymaz, kendisine yeni bir mecra bulur. HDP’yi kapatmak, bilhassa cumhurbaşkanlığı seçimlerinde AK Parti’ye ve Erdoğan’a ağır bir maliyet çıkarabilir. Zira partinin kapatılması HDP seçmeninin Erdoğan tersliğini bileyler. Erdoğan da partisi de bunun farkında olsalar gerektir.
Hükümetin Kürt sorununa karşı 2015’ten bu yana aldığı tavır; İçişleri Bakanı’nın sıkıntıyı tabir ediş biçimi; “yandaş medya”nın üslubu… bütün bunların kararı, memleketin batı vilayetlerinde otobüste, kafede, tarlada Kürtlere yönelik hücumlar olarak çıkıyor karşımıza. İçinde bulunduğumuz durum bu biçimde tanım ediliyor. Bütün bunları göz önüne alarak klasik soruyu sormak isterim: Ne olacak memleketin hali?
Tahlil sürecinin bitmesinden bu yana takip edilen siyasetin, binbir zorlukla elde edilmiş demokratik birikimi harcadığı ve ülkeye otoriter bir havayı hâkim kıldığı aşikâr. Memleketin mutlu olunacak bir hali yok. bir daha de enseyi karartacak değiliz.
Karl Popper tarihe “zorunluluk” değil “sorumluluk” penceresinden bakmamız gerektiğini söyler. Tarihin mecburen nereye akacağını, gelecekte neler olacağını bilemeyiz. Lakin olmasını istediğimiz şeyler için çalışabilir; yanlış gördüklerimizi düzeltmek için sorumlulukla hareket edebiliriz. Bu perspektiften Türkiye’deki demokrasi, özgürlükler ve Kürt sıkıntısına bakıldığında, birtakım imkânlar ve zorluklar var. Tahlil taraftarlarının yükümlülüğü, imkânları güçlendirip zorluklarının etkisini düşürmenin yollarını aramak, barış için çalışmaktır. Umarız sonu hayrolur…
Vahap Coşkun’la görüşmeden yola çıkarak barışı, ırkçı akınları, hükümetin tavrını, Erdoğan’ın Diyarbakır’a gelişini, gündemden düşmeyen HDP’nin kapatılmasını konuştuk.
Lakin biz bunları konuşurken Türkiye’de ve dünyada gündem süratle değişti. Yangın felaketinin yaraları sarılmadan, sorumsuzluklar sorgulanmadan Karadeniz’de sel felaketi yaşandı. Altındağ’da Suriyelilere yönelik ırkçı ataklar gerçekleşti. Afganistan’dan Türkiye’ye göç konusu tartışılırken Taliban ülkenin başşehrine neredeyse elini kolunu sallayarak girdi. Hareket halindeki uçaklara tutunarak ülkeyi terk etmek isteyen insanların manzaraları, yakın vakitte Afganistan’dan Türkiye daha ağır bir göç dalgasının yaşanacağına işaret ediyor.
Bunları da konuşmak üzere söyleşiyi yenileyebilirdik Vahap Coşkun’la. Fakat konuştuklarımız aslına bakarsanız genel olarak bu sıkıntılarla ilgiliydi ve bu niçinle Coşkun’un söylemiş oldukleri eskimedi, yeniliğini koruyor.
BARIŞI DİYARBAKIR’DA KONUŞMAK
DİTAM’ın “Barışı ıskalamadan geleceği kurmak” başlıklı toplantısında konuşmacıydınız. Lakin bu pratik yalnızca Diyarbakır’da gerçekleşiyor üzere bir izlenim var. Ne dersiniz? Barış üzerine yalnızca Diyarbakır’da konuşuluyor olması gelecek tasarısını güdük bırakmıyor mu?
DİTAM, barış arayışına odaklanan çalışmaları yalnızca Diyarbakır’da yapmadı; daha evvel Hakkâri, Batman, Van, İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya ve Mersin’de bu minval üzerine toplantılar gerçekleştirildi. Toplantılara da yalnızca Diyarbakır’dan ya da bölgeden değil, Türkiye’nin farklı bölgelerinden ve kısımlarından sivil toplum temsilcileri davet edildi. Bu toplantılar bedelli; lakin haklısınız, bu toplantılara özellikle son periyotlarda fazlaca az rastlanır oldu. Bunun iki değerli sebebi var:
Biri, iktidarın Kürt sorunundaki güvenlikçi siyasetinin bir sonucu olarak sivil toplum örgütlerinin ağır bir baskı altına alınmasıdır. Kendi dediğinin dışında bir ses çıkmasın ve karşıt/alternatif görüşler kamuoyuna ulaşmasın diye iktidarın toplumu bir cendereye sıkıştırması, sivil toplumun da geriye çekilmesine, kendine bir nevi oto-sansür uygulamasına niye oldu. Bu da en epey Kürt probleminde kendini gösterdi. El yakan bir mevzu olarak Kürt probleminden uzak durulur oldu.
Başkası ise pandemidir. Dünyayı esir alan bu hastalık bir taraftan çabucak her toplumsal sorunu ikincil kıldı; fiili ve düşünsel uğraşlar daha çok bu belanın nasıl defedileceğine hasredildi. Öteki taraftan ise insanların fiziki olarak bir ortaya gelmelerini imkânsız kıldı. olağan olarak, birfazlaca çevrim içi toplantı yapıldı fakat bunlar, yüz yüze toplantılar üzere ne verimli oldu ne de bir gündem oluşturdu.
Artık kaideler değişti mi yani?
Barışı konuşmayı güçleştiren bu koşullar şimdilerde değişiyor. Sivil toplum üstündeki meyyit toprağını atmaya çalışıyor, pandemi ile çabada de uzaklık kat ediliyor. ötürüsıyla bundan daha sonraki süreçlerde bu çeşitten çalışmaların artacağını var iseyabiliriz. Diyarbakır’ın bu çalışmalarda başı çekmesi de aslında olağan bir durum. Zira burada barış muhtaçlığı da barış talebi de çok yüksek. Tarihi kimliği ve sembolik bedeli de hesaba katıldığında, Diyarbakır’ın barış arayışların merkezi olmasında şaşılacak bir hal yok.
Barışın konuşulacağı yerlerden biri olağan olarak Diyarbakır’dır ve aslına bakarsanız Diyarbakır, barışın konuşulduğu daha büyük toplantılara mesken sahipliği yapmaya da istekli ve hazır görünüyor. Ancak barış, yalnızca Diyarbakır’da konuşularak inşa edilebilir mi?
Barış salt Diyarbakır ile gelmez; hiç bir kent bu kadar yükü kaldıramaz. Tahlilin toplumsallaşması, siyasi ve toplumsal ömrü belirleyen bir yüke dönüşmesi ve siyasi aktörleri bu bahiste hal almaya zorlaması için, öbür kentlerin de buna daha epey el vermesi gerekir. Barışa varmak sıkıntı bir iştir. Zira kırk yıldır süren bir çatışma var. Bu çatışma, maalesef bir “kültür”, bir “korku iklimi” yarattı. Keza siyasi ve iktisadi olarak güç devşiren kümeler oluştu. Gerek endişe iklimini dağıtmak ve gerek çatışma taraftarlarının çatışmayı sürdürmeyi amaçlayan atılımlarını boşa çıkarmak için, barışı toplumun sahiplendiği bir fikir haline getirmek gerekir. Her bölgeden, her mahalleden ve her bölümden barışı savunan beşerler çıktığında, barış toplumsallaşır.
Bunun için de barış her yerde konuşulabilir bir sıkıntı kılınmalı. Türkiye’nin dört bir yanından sivil toplum kuruluşları ve vatandaş inisiyatifleri, barışın imkanlarına ve kuvvetliklerine baş yormalı. Siyasi aktörlere hem bir yer sunmalı birebir vakitte onları harekete geçmeye teşvik etmeli. Barış ihtimali, lakin mümkün mertebe Diyarbakır’ın sesine ses katmakla büyür.
‘GEREKLİ ÖNLEMLER ALINMALI’
DİTAM’ın düzenlediği program çabucak hemen kamuoyunda konuşulmadan Konya’da bir Kürt aileye hücum oldu ve 7 kişi katledildi. Bunun bir ırkçı hücum olduğu tez edildi ve toplum ikiye ayrıldı. Bu örnek üzerinden, barış imkanlarını tartışırken, kutuplaşmayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Aileler içinde on bir yıldır süren bir hasımlığın olduğunu hem katledilenlerin katliamdan evvelki beyanlarından birebir vakitte yakınlarının katliamdan daha sonraki açıklamalarından anlayabiliyoruz. Ancak bu hasımlığın ortada sırada nüksetmesinde ve bu biçimdesi tüyler ürpertici bir katliamla nihayetlenmesinde, katledilenlerin Kürt kimliğinin tesiri göz gerisi edilemez. Hakikaten hem katledilenler tıpkı vakitte onların avukatları, ailenin Kürt kimliği üzerinden tehdit edildiğini defaatle kamuoyuna tabir etmişlerdi. Göz nazaran göre gelen bir katliam var burada, bu niçinle evleviyetle isimli ve emniyet yetkililerinin bu hadisedeki sorumluluklarının ortaya çıkarılması icap eder.
Bir kısım insan, ateşin daha fazla harlanmaması için hasımlığı öne çıkardı ve katliamın etnik kimlik üzerinden konuşulmasını istemedi. Niyet halis olsa da bu hal, bahsin derinlikle ele alınmasını, var ise bu biçimde bir saik, bunun açığa çıkarılmasını ve misal olayların yaşanmaması için gerekli önlemlerin alınmasını engellediğinden, problemli. Yalnızca bugün adaletin tecellisi için değil yarın toplumsal barışın korunması için de serinkanlı, detaylı ve bütün yanlarıyla incelenmesi gereken bir olay var karşımızda. Bunu bir kutuplaşmanın vesilesi kılmak fazlaca tehlikeli.
‘KUTUPLAŞMA DİYALOG ORTAMINI TIKAR’
Konya’dakine emsal olaylar, münferit üzere gösterilmek istense de barış hakkında konuşmayı güç durumda bırakmıyor mu?
Kör kutuplaşma biroldukca handikap barındırır: Gerçeğin bulunmasını zorlaştırır, ortak konuşma imkânlarını tahrip eder, problemlerin tahlilini mahzurlar, birlikte yaşamanın tabanını tahrip eder. Siyasi gayelerle kutuplaşmanın tahkim edilmesi, bir toplumda barışın kurulmasını hayli zorlaştırır. Zira barış, elden geldiğince epeyce sayıda aktörün dâhil edildiği süreç ya da süreçlerle inşa edilir. Ne kadar hayli sayıda aktör sürece katılırsa, barışa ulaşma bahtı o kadar artar. halbuki keskin bir kutuplaşma ortamı, barış için gerekli olan diyalog kanallarını tıkar. Tarafların birbirlerine karşı yumruklarını sıktıkları bir vasat, sıradan bir kıvılcımı bir yangına dönüştürme potansiyeli taşır. Günlük meseleleri bile ağırlaştırmaya müsait bu atmosferde, barışı kurmak epey güç olur. Bu niçinle başta politikler olmak üzere herkese düşen, dikkatli bir lisan kullanmaları ve çok yükseklerde seyreden mevcut kutuplaşmayı aşağı çekmeye çaba etmeleridir. Sayısı giderek artan meşum hadiseler bunun ertelenemez bir sorumluk olduğuna işaret ediyor.
Benzeri bir kutuplaşma yangının çıktığı bölgelerde gelişti. Birtakım beşerler yol kesip kimlik denetimi yaptı. Kimdi bunlar? Yaptıklarının kabahat olduğunun farkında mıydılar? Cürüm sürece yüreğini nereden buldular?
Max Weber’den beri çağdaş devlet “güç/şiddet tekeli” üzerinden tanımlanır. Güç/şiddet yalnızca devlet tarafınca kullanılır, onun inhisarında, onun kontrolündedir. Devletin haricinde birtakım kişi ya da kümeler, devlet yerine geçip güç kullanmaya başlarlarsa orada işler rayından çıkar, bir kakofoni olur. Herkes kendince kural koymaya, hatalı ya da kuşkulu gördüklerini cezalandırmaya kalkarsa kamu tertibi ortadan kalkar. Orman yangınlarının ertesinde kimi mahallerdeki tablo tam da buydu. Kendinde devlet gücü vehmeden eli silahlı bireyler yol kestiler, kimlik denetimi yaptılar, sabotajcı olduğundan şüphelendikleri şahsıları linç etmeye kalkıştılar.
Kabul edilebilir bir tablo değil bu. Sokaktan bir çocuk çevirip sorsanız bile, bu davranışların cürüm teşkil ettiğini size söyler. olağan olarak bunlar da yaptıklarının kabahat olduğunun farkındalar. Lakin kamu nizamını korumakla vazifeli olanlar, buna sert reaksiyon vermedikleri için, hatta sırtları sıvazlandığı için, bu hareketleri yapmaktan imtina etmiyorlar. Şayet birinci yapıldığında yetkililer, eline silah alıp vatandaşın haklarını ihlal eden ve güvenliğini tehlikeye atan şahısların hukuk dairesinde en ağır biçimde cezalandırılacağını kesin bir lisanla kamuoyuna açıklasalardı, bu hukuk dışılıklar bıçakla kesilir üzere kesilirdi.
Siviller tarafınca kimlik denetiminin yapıldığını duyan Türkiye’deki Kürtler ile Federe Kürdistan Bölgesindeki Kürtler, Ege ve Akdeniz’deki tatil rezervasyonlarını ertelediler ya da iptal ettiler. Bunun niçinlerinden biri ırkçı taarruza uğramak kaygısı ise oburu de hükümetin yetkili kurumlarının bu olay karşısında sessiz kalması olabilir mi?
Orman yangınlarının başlamasının çabucak ertesinde aslı astarı olmayan sabotaj tezleri etrafı kapladı. Elde hiç bir bilgi yokken ormanların yakıldığı, kundaklandığı söylentisi bir çığ üzere yayıldı ve durumdan görev çıkaranlar ellerinde silahlarla meydana çıkıtlar. Lakin daha sonradan bu sabotaj argümanların boş çıktığı görüldü; Ankara’da akli istikrarı yerinde olmayan biri, Aydın’da eğlenmek için ormana giden beş kişi ve hatta Manavgat’ta yangını söndürmek için kendini tehlikeye atan iki kardeş bile “sabotajcı” oldukları sebebi öne sürülerek, azgın bir güruh tarafınca az kalsın linç ediliyorlardı.
Yangınlarla ilgili en tehlikeli oyun ise, yangınlardan Kürtlerin sorumlu tutulmasıydı. Süratle dolanıma sokulan palavra yanlış haberler ve eski görüntülerle Kürtler amaç haline getirildi. Son periyotta Afyon, Ankara ve Konya’da Kürtlere yapılan akınlar da hesaba katıldığında, Kürtlerin endişelenmeleri ve tedbir olarak da tatil planlarını iptal etmeleri ya da ertelemeleri beklenen bir reaksiyon. Düşünün, plakanızın 21 olmasının yahut kimliğinizde Diyarbakır, Van, Hakkâri, vb. yazmasının sizin için tehlike teşkil ettiğini düşünüyorsanız, tedirginlik duymamanızın imkânı yok. şüphesiz bu ruh halinin oluşmasında birincil derecede sorumlu siyasi iktidardır.
‘HUKUK DIŞILIK DENETİM KAYBINDAN’
Hükümet ya da İçişleri Bakanlığı sivillerin kimlik denetimi yapmasıyla ilgili niye çabucak tesirli bir açıklama yapmadı, gerekli tedbirleri almadı? örneğin ellerinde silahlarla kimlik soranlar, muhaliflere yönelik uygulamalarda gördüğümüz üzere, mümkün bir lincin önüne geçmek için çabucak gözaltına alınamaz mıydı?
Elbet, yapabilirdi ve yapmalıydı. “Devletin askeri, polisi, savcısı ve hâkimi varken, siz hangi hakla vatandaşa kimlik sorar, onları meblağ ya da suçlarsınız?” diyerek hareket geçmeli ve cürüm içeren bu fiilleri yapanlar hakkında hukuku işletmeliydi. Devlet olmanın gereği budur; lakin bu türlü hukuk dışı yola sapanların önünü kesebilirsiniz. Ancak bu gerekli reaksiyon gösterilmeyince, eli silahlı bireyler fotoğraflar ve görüntülerle yaptıklarını gururla paylaşacak kadar pervasızlaştılar.
Bu tablonun oluşması birbiriyle irtibatlı iki niçine bağlanabilir: Birincisi, yangınların altında “sabotaj”, “kundaklama”, “terör saldırısı” olduğu algısını beslemeyi, iktidarın kendi siyasi menfaatleri için daha hakikat bulmasıdır. bu biçimdelikle kendi zaaf ve eksikliklerinin sorgulanmasının asgariye indirgemeyi hesaplamasıdır. İkincisi de denetim kaybıdır. İşin aslı bu yangınlar, iktidarın hem orman yangınlarına hazırlıkta hem yangınla çabada ve birebir vakitte kaynakları hakikat yerde kullanmada ne kadar yetersiz kaldığını epey açık bir biçimde gözler önüne serdi. Denetimi kaybetmiş bir yapı imgesi sergiledi iktidar ve bütün bu hukuk dışılıklar da bu denetim kaybının bir yapıtı.
‘AK PARTİ SEÇMENİ İÇİN ALTERNATİFLER MEVCUT’
DİTAM’ın toplantısı, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Diyarbakır’ı ziyaretinden kısa sayılabilecek bir süre daha sonra gerçekleşti. Erdoğan’ın Diyarbakır’a gelişi sokakta bir heyecan yaratmadı ve esasen Erdoğan’dan bir beklenti de hissedilmedi. Sizce Erdoğan Diyarbakır’a niye geldi?
Seçim hesapları, bu ziyaretin en temel sebebidir. AK Parti’nin Kürt seçmenleriyle, bilhassa büyük kentlerde yaşayan Kürt seçmenleriyle içindeki aralık açılıyor. Bugüne kadar AK Parti’ye omuz veren seçmenlerin bir kısmı, AK Parti’nin geldiği noktadan büyük bir rahatsızlık duyuyor. Ayrıyeten, geçmişten farklı olarak, AK Parti seçmeni için artık siyasi arenada alternatifler de mevcut. Yani AK Parti ile bağını koparan seçmen için gidilecek yeni adresler var.
Kürt seçmenin takviyesini kaybetmek ise, AK Parti için -tabiri caizse- bir hayat-memat sıkıntısı ve AK Parti bunu 2019 mahallî seçimlerinde acı bir biçimde deneyim etti. Kürtlerin oyunu alamadan Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığını kazanabilme bahtı fazlaca düşük. ötürüsıyla AK Parti ve Erdoğan, Kürtlerle olan ve eprimiş bağlarını onarmak mecburiyetinde. Diyarbakır’a Erdoğan bunun için geldi, tahlil sürecini sahiplenerek köprüleri onarmaya dönük bildiriler verdi. Lakin tek başına bu bildirinin Erdoğan ve AK Parti’ye yeteceği kanısında değilim.
‘HDP’Yİ KAPATMAK TAHLİL DEĞİL, ACZİYET İFADESİ’
HDP, bütün sıkıntıların sorumlusuymuş üzere bir algı yaratılarak kapatılmak isteniyor? HDP kapatılırsa problemler çözülecek mi? Yoksa bu, hükümetin bir seçim yatırımı mı olacak? Hükümet, kapatılan HDP’nin oylarını alabilecek mi?
Bugün HDP tarafınca temsil edilen siyasi gelenek 1990’da siyaset sahnesine çıktı. Ortadan geçen otuz yıllık mühlet zarfında bu geleneğin biroldukca partisi ya kapatıldı ya da kapatılma tehdidi altında kendini feshetmek zorunda kaldı. Şayet partilerin kapısına kilit vurulmasıyla bir sorun hallolsaydı, şimdiye kadar oldukçatan hallolmuş olurdu. HDP’yi kapatmak bir tahlil değil, bir acziyet sözü.
İktidar ortaklarının parti kapatma mevzuunda mutlak bir fikir birliği ortasında olduklarını sanmıyorum; bu, MHP’nin zorlaması üzere duruyor. HDP’nin kapatılması halinde, o partinin seçmenleri AK Parti’ye kaymaz, kendisine yeni bir mecra bulur. HDP’yi kapatmak, bilhassa cumhurbaşkanlığı seçimlerinde AK Parti’ye ve Erdoğan’a ağır bir maliyet çıkarabilir. Zira partinin kapatılması HDP seçmeninin Erdoğan tersliğini bileyler. Erdoğan da partisi de bunun farkında olsalar gerektir.
Hükümetin Kürt sorununa karşı 2015’ten bu yana aldığı tavır; İçişleri Bakanı’nın sıkıntıyı tabir ediş biçimi; “yandaş medya”nın üslubu… bütün bunların kararı, memleketin batı vilayetlerinde otobüste, kafede, tarlada Kürtlere yönelik hücumlar olarak çıkıyor karşımıza. İçinde bulunduğumuz durum bu biçimde tanım ediliyor. Bütün bunları göz önüne alarak klasik soruyu sormak isterim: Ne olacak memleketin hali?
Tahlil sürecinin bitmesinden bu yana takip edilen siyasetin, binbir zorlukla elde edilmiş demokratik birikimi harcadığı ve ülkeye otoriter bir havayı hâkim kıldığı aşikâr. Memleketin mutlu olunacak bir hali yok. bir daha de enseyi karartacak değiliz.
Karl Popper tarihe “zorunluluk” değil “sorumluluk” penceresinden bakmamız gerektiğini söyler. Tarihin mecburen nereye akacağını, gelecekte neler olacağını bilemeyiz. Lakin olmasını istediğimiz şeyler için çalışabilir; yanlış gördüklerimizi düzeltmek için sorumlulukla hareket edebiliriz. Bu perspektiften Türkiye’deki demokrasi, özgürlükler ve Kürt sıkıntısına bakıldığında, birtakım imkânlar ve zorluklar var. Tahlil taraftarlarının yükümlülüğü, imkânları güçlendirip zorluklarının etkisini düşürmenin yollarını aramak, barış için çalışmaktır. Umarız sonu hayrolur…