kunteper
Member
Burcu Karakaş, DW Türkçe için hazırladığı ‘Türkiye’nin Değerleri’ projesi kapsamında Müjdat Gezen, Sevin Okyay, Gülten Dayıoğlu, Gündüz Vassaf, Zeynep Altunbay, Nevra Serezli, Canan Arın, Prof. Dr. Baki Kuru, Prof. Dr. Olcay Neyzi, Cahit Berkay, Veysel Donbaz ve Prof. Dr. Ioanna Kuçuradi ile görüşmüş. Alanında uzman, mücadeleci bu bireylere ilişkin görüntüler izlendiğinde şuurlu, samimi, eleştirel ve paha üretmiş yaşantıların, görüşlerin ve telaşların kayda alınmasının değerini anlıyorsunuz.
Bu kıymetli çalışması için Karakaş’ı tebrik ettim ve sitem katmadan şunu belirttim: Bu insanların biri bile Kürdlerden bahsetmiyor! Birinin bile düşün ve his dünyasında Kürdler yer almamış, etkilememiş!
DW Türkçe’nin çalışmasına dahil olmaları için teklif yapılsaydı, kabul etmeleri kuşkulu iki isim var: İsmail Beşikci ve Barış Ünlü. İsmail Beşikci Kürdlerle birinci defa tanışınca geçip gitmiyor, yüzünü çevirmiyor; duruyor, izliyor, okuyor ve ‘Kürd vardır, Kürdistan’da yaşar!’ diyor. Kürd olmayanların yalnızca Kürdlerle ilgilenmesi beklenemez, kimsenin buna hakkı da yok. Beşikci, Kürd sorununa mesleği gereği yani bir sosyolog olarak yaklaşmış ve bu alanda çalışma yapmak istemiş olabilir. Tıpkı Beşikci üzere, Barış Ünlü de Türkiye’nin Türklük sorununu farkedince duruyor ve bir araştırmacı olarak yüzünü diğer tarafa çeviremiyor. Barış Ünlü’nün, ‘Türklük Sözleşmesi’ kavramsallaştırması ve kitap yazımı esnasında ve daha sonrasında Beşikci kadar Kürdlerle yakınlaştığını sanmıyorum. İsmail Beşikci cezaevinde ve daha sonrasındaki yaşantısını Kürdlerin değil de Türklerin içinde yaşayarak geçirseydi tahminen Türk toplumundaki Kürd algısının değişiminde kıymetli tesiri olabilirdi, bilemeyiz. Türk toplumu Beşikci’yi tolere edebilir miydi, benimser miydi; bunu da bilemeyiz!
Barış Ünlü’nün kitabının tesirlerini çabucak hemen artırdığını sanmıyorum. Fikret Başkaya’nın ‘Paradigmanın İflası’ ve Sevan Nişanyan’ın ‘Yanlış Cumhuriyet’ çalışmaları da emsal tepkisizlikle karşılanmıştı lakin Barış Ünlü’nün kitabı milletlerarası bir kıymettedir ve içerideki tesiri hala hissedilmese de bir gün kesinlikle yayılacak ve yeni bir devrin önemli desteklerinden biri olacaktır.
DW Türkçe’nin çalışmasında yer alan bireylerin Kürdlere baş yorup yormadığı görüşlerinden muhakkak olmuyor. Kendilerini Türkiye’de ve dünyada olup bitenlerden sorumlu hisseden bireyler, yanı başlarındaki Kürdleri görmek istemeyebilir. Kürd sıkıntısını tahminen de devletin uygulamalarına, planına, insafına bırakmış ya da hiç fark etmemiş de olabilirler.
Aslında Türk düşün, sanat, aktivizm dünyasının Kürdlerle alaka biçimini birinci sefer Murathan Mungan’ın 23 muharririn kapısını çalıp istediği hikayelere önsöz yazarak kitaplaştırdığı ‘Bir Dersim Hikayesi’ni (Metis, 2012) okuyunca fark ettim.
Birer hikaye ile kitapta yer alan Türk ve ‘Kürt kökenli Türk yazarların’ 38’de Kürdlerin başına getirilen dehşetli ve yabanî Dersim katliamından hikayeler yazacak kadar haberdar oldukları anlaşılıyor! Meğerse Dersim 38’i biliyorlarmış! Lakin bu muharrirler Dersim ve öteki katliamlara, asimilasyon siyasetlerine bir biçimde kendi yapıtlarında daha evvel ve daha sonra yer vermek istememiş. Bilip de farkında değilmiş üzere yaşamanın aydınlığı onların üretken geleceğini ışıtıyordur.
Farklı ve enteresan bir örnek var. Bir kesim Dersim’i Necip Fazıl Kısakürek’ten biliyor. Kısakürek, Dersim’de yapılan vahşeti yazıya döküyor ve bu biçimdece okurları Dersim gerçeğini öğreniyorlar. Recep Tayyip Erdoğan’ın mecliste Dersim konuşması yaparken ağlamasını muhtemelen Kısakürek’e borçluyuz. Bir muharrir, şair, aktivist, düşün insanı gizlenen, görmezden gelinen bir devri, devrinde yazınca gün geliyor ona güvenerek okuyan, yazılanı denetim eden, farklı kaynaklardan da irdelemeye başlayan beşerler sıkıntıyı ortaya koyabiliyor. Fakat daha değişik olan bunun bile hudutlu olması ya da hudutların bilinmesi ve korunması, kayırılması: yani Kısakürek neler olduğunu yazmadığı için okurları mesela anadilinde konuşanlara yapılan cezalandırma ve zorbalığı, anadilinde eğitim yasağını, mesela Zilan ve Guev’i anmıyor. özetlemek gerekirsesı ipin ucu olsa da, yürürlükteki Türklük ve müslümanlık kontratı uzak ve yakın tarihi tüm taraflarıyla ve olduğu üzere anlamaya ve özür dahil, onarıcı telafiye mani oluyor.
örneğin Ahmed Arif ‘33 Kurşun’ şiirini yazmasaydı bilhassa Vanlılar ve Kürdlerin bir kısmı bu katliamı bilecekti ancak Kürd olmayanlar hem bilmeyecekti tıpkı vakitte bizden duyduğunda tahminen de inanmayacaktı!
İnsanlar bedel verdikleri, önemsedikleri müellif, şair ve düşün insanlarının yazdıklarını büyük olasılıkla ciddiye alır ve üzerine ek okumalar, araştırmalar yapar. Şayet Türkiye’de muharrir, sanatçı, akademisyen, araştırmacı ve aktivistler devirlerinde yaşanan olayları tarafsız bir gözle, ideoloji ya da din tesiri olmadan yazmış, yansıtmış olsaydı; yani birey, topluluk ya da toplumların trajedilerini yapıtları aracılığı ile tartışmış olsaydı bugünler bu biçimde şekillenmeyebilirdi. Günümüzü yazmış, yansıtmış olsalar şayet, yarınların bugünler üzere olmama bahtı doğabilirdi. Bugünün dün üzere olmasının sebebi, dünün de evvelki dünler üzere olmasıdır.
DW Türkçe’ye konuşan ‘Türk’ aydınlarından rastgele biri paradigmanın Kürde yaklaşımını, paradigmanın Kürde yaptıklarını ve Kürd olmayan toplumun buna iştirakini, Kürdü getirdiği hali, Kürdün Türkiye’nin her yerinde yaşayan varlığını ve bunun niçinlerini, sonuçlarını; Türkiye’nin endişe ikliminde Kürdlük öcüsünün tuttuğu yeri, demokratikleşmemede Kürd tesirini önemseseydi, lokal idarelerin güçlendirilmemesinde Kürd etkisinin maliyetlerini bir cümle ile yapıtlarına ve görüşlerine yansıtsalardı onların takipçilerinin omurdaki Kürd varlığına bakışı, yaklaşımı ve merakı farklı olabilirdi. Süregiden ya da yarınlarda da devam edecek olan Kürdlere yaklaşımın altüst olmasında, değişmesinde rol oynayabilirlerdi.
Ahmet Altan’ın ‘Hayat Hanım’ romanında Kürd izsizliği dikkatimi çekmiş ve İstanbul üzere bir kentte Kürdün olmadığı, Kürdün değmediği yerlerin var olabileceğini anlamıştım.
Düzenin farklılıkları elden aldığına sitem edenler; Kürdlerin açık, katı ve kesintisiz asimilasyon uygulamaları ile Türk’e dönüştürülmesini umursamıyor. Türkler sisteme uyumlu hale getirilmeye çalışılırken, Kürdler hem sisteme uyumlanıyor birebir vakitte başkalaşmış oluyor.
Kürdleri hayatın haricinde gördüğü için yenisine ve üretisine katmayanlar paradigmanın sahiplenicisi, onarıcısı, saygınlığını koruyucusu ve sürdürücüsü olarak anılma ihtimalini önemsemeli. Asimilasyonun, sürgünlerin ve katliamların sonuçlarını kabul ederek, sonuçlar yani elde kalanlar üzerinden tahlil üretmek ya da ‘üretilecek tahlil için dinamik kalmamış’ demek, susarak onaylamak asimilasyonun son safhasının ortaklaşılması sayılabilir mi?
Asimilasyona, katliamlara ve neticelerina karşı hal alma konusunda Türk aydınlarının reaksiyonsuz kalması, bariz ve ısrarlı itirazın olmaması ne manaya geliyor! Türkiye’nin entelektüel bireyleri Kürd problemini devletin çözme siyasetinden ve uygulamalarından hoşnut ya da razı olabilir mi? ‘Türk entelektüelleri’ Kürd probleminde Türklük (ve Müslümanlık) mukavelesine uygun bir tavır sergiliyor olabilir mi? Hoşnut ya da razı olmasalardı neler yapar, neler söylerlerdi? İtiraz sesleri çoğaldığında uğultular içinde Kürdlerin çığlığı duyulur, katman katman yaraları görünür ve acıları hissedilir olur muydu? Burada gaye birilerini suçlamak, yargılamak değildir; gaye olanı, yaşananı ve sürmesinin niçinlerini olduğu üzere ortaya koymaya çalışmaktır.
Haldun Taner, ‘Kürd Cemali Destanı’nı ‘bizden’ olmalı diyerek ‘Keşanlı Ali Destanı’na dönüştürmekte ve Neşet Ertaş da Ristemê Îsko’nun ‘Min te Dît bû’ müziğini çalmakta (Gönül Dağı olarak bilinir) sakınca görmedi. Muzaffer Sarı Sözen de Kürd halk müziklerini senelerca TRT repertuarına devşirdi. Asıl sorun, ünlü olduktan daha sonra bile çaldıkları, yağmaladıkları, üleştikleri Kürd bedelleri, Kürd üretileri için sıradan bir münasebet ile bile olsa Kürd toplumundan külçeşidinin yağmalanmasındaki hisseleri, rolleri için özür dileme gereği bile duymamış ve hatta hala hayatta olanların da ifşa ve özür dileme gereği duymayacak olmaları.
Kürdler konusunda hangisi yeğlenebilir: Yağmayı, talanı, iştiraki hak görme mi; yoksa tümden görmezden gelme, yok sayma mı?
Sanatçı, muharrir, aktivist, entelektüel, akademisyenin kendini, dünyasını, dünyayı olduğu üzere anlatırken, anlatmadıklarına da ağırlaşan dikkatli dinleyicide daima ‘Türküm,…’ü çağrıştırması anlatan için övünç sebebi midir?
DW Türkçe’nin kıymetli ‘Türkiye’nin Değerleri’ başlığı, bu kıymetin ne demek olduğu, ne manaya geldiği konusunda geniş bir tartışma alanı açıyor. Nasıl ‘Türkiye’nin değeri’ olunur? ‘Türkiye’nin değeri’ olmak isteyen nasıl düşünür, nasıl müellif, nasıl üretir, nasıl yaşar; nasıl düşünmez, nasıl yazmaz, neyi üretmez, nasıl yaşamaz? Türkiye’nin pahası olmaktan vazgeçen nasıl düşünür, nasıl yaşar, nasıl ve neyi yansıtır?
Bu kıymetli çalışması için Karakaş’ı tebrik ettim ve sitem katmadan şunu belirttim: Bu insanların biri bile Kürdlerden bahsetmiyor! Birinin bile düşün ve his dünyasında Kürdler yer almamış, etkilememiş!
DW Türkçe’nin çalışmasına dahil olmaları için teklif yapılsaydı, kabul etmeleri kuşkulu iki isim var: İsmail Beşikci ve Barış Ünlü. İsmail Beşikci Kürdlerle birinci defa tanışınca geçip gitmiyor, yüzünü çevirmiyor; duruyor, izliyor, okuyor ve ‘Kürd vardır, Kürdistan’da yaşar!’ diyor. Kürd olmayanların yalnızca Kürdlerle ilgilenmesi beklenemez, kimsenin buna hakkı da yok. Beşikci, Kürd sorununa mesleği gereği yani bir sosyolog olarak yaklaşmış ve bu alanda çalışma yapmak istemiş olabilir. Tıpkı Beşikci üzere, Barış Ünlü de Türkiye’nin Türklük sorununu farkedince duruyor ve bir araştırmacı olarak yüzünü diğer tarafa çeviremiyor. Barış Ünlü’nün, ‘Türklük Sözleşmesi’ kavramsallaştırması ve kitap yazımı esnasında ve daha sonrasında Beşikci kadar Kürdlerle yakınlaştığını sanmıyorum. İsmail Beşikci cezaevinde ve daha sonrasındaki yaşantısını Kürdlerin değil de Türklerin içinde yaşayarak geçirseydi tahminen Türk toplumundaki Kürd algısının değişiminde kıymetli tesiri olabilirdi, bilemeyiz. Türk toplumu Beşikci’yi tolere edebilir miydi, benimser miydi; bunu da bilemeyiz!
Barış Ünlü’nün kitabının tesirlerini çabucak hemen artırdığını sanmıyorum. Fikret Başkaya’nın ‘Paradigmanın İflası’ ve Sevan Nişanyan’ın ‘Yanlış Cumhuriyet’ çalışmaları da emsal tepkisizlikle karşılanmıştı lakin Barış Ünlü’nün kitabı milletlerarası bir kıymettedir ve içerideki tesiri hala hissedilmese de bir gün kesinlikle yayılacak ve yeni bir devrin önemli desteklerinden biri olacaktır.
DW Türkçe’nin çalışmasında yer alan bireylerin Kürdlere baş yorup yormadığı görüşlerinden muhakkak olmuyor. Kendilerini Türkiye’de ve dünyada olup bitenlerden sorumlu hisseden bireyler, yanı başlarındaki Kürdleri görmek istemeyebilir. Kürd sıkıntısını tahminen de devletin uygulamalarına, planına, insafına bırakmış ya da hiç fark etmemiş de olabilirler.
Aslında Türk düşün, sanat, aktivizm dünyasının Kürdlerle alaka biçimini birinci sefer Murathan Mungan’ın 23 muharririn kapısını çalıp istediği hikayelere önsöz yazarak kitaplaştırdığı ‘Bir Dersim Hikayesi’ni (Metis, 2012) okuyunca fark ettim.
Birer hikaye ile kitapta yer alan Türk ve ‘Kürt kökenli Türk yazarların’ 38’de Kürdlerin başına getirilen dehşetli ve yabanî Dersim katliamından hikayeler yazacak kadar haberdar oldukları anlaşılıyor! Meğerse Dersim 38’i biliyorlarmış! Lakin bu muharrirler Dersim ve öteki katliamlara, asimilasyon siyasetlerine bir biçimde kendi yapıtlarında daha evvel ve daha sonra yer vermek istememiş. Bilip de farkında değilmiş üzere yaşamanın aydınlığı onların üretken geleceğini ışıtıyordur.
Farklı ve enteresan bir örnek var. Bir kesim Dersim’i Necip Fazıl Kısakürek’ten biliyor. Kısakürek, Dersim’de yapılan vahşeti yazıya döküyor ve bu biçimdece okurları Dersim gerçeğini öğreniyorlar. Recep Tayyip Erdoğan’ın mecliste Dersim konuşması yaparken ağlamasını muhtemelen Kısakürek’e borçluyuz. Bir muharrir, şair, aktivist, düşün insanı gizlenen, görmezden gelinen bir devri, devrinde yazınca gün geliyor ona güvenerek okuyan, yazılanı denetim eden, farklı kaynaklardan da irdelemeye başlayan beşerler sıkıntıyı ortaya koyabiliyor. Fakat daha değişik olan bunun bile hudutlu olması ya da hudutların bilinmesi ve korunması, kayırılması: yani Kısakürek neler olduğunu yazmadığı için okurları mesela anadilinde konuşanlara yapılan cezalandırma ve zorbalığı, anadilinde eğitim yasağını, mesela Zilan ve Guev’i anmıyor. özetlemek gerekirsesı ipin ucu olsa da, yürürlükteki Türklük ve müslümanlık kontratı uzak ve yakın tarihi tüm taraflarıyla ve olduğu üzere anlamaya ve özür dahil, onarıcı telafiye mani oluyor.
örneğin Ahmed Arif ‘33 Kurşun’ şiirini yazmasaydı bilhassa Vanlılar ve Kürdlerin bir kısmı bu katliamı bilecekti ancak Kürd olmayanlar hem bilmeyecekti tıpkı vakitte bizden duyduğunda tahminen de inanmayacaktı!
İnsanlar bedel verdikleri, önemsedikleri müellif, şair ve düşün insanlarının yazdıklarını büyük olasılıkla ciddiye alır ve üzerine ek okumalar, araştırmalar yapar. Şayet Türkiye’de muharrir, sanatçı, akademisyen, araştırmacı ve aktivistler devirlerinde yaşanan olayları tarafsız bir gözle, ideoloji ya da din tesiri olmadan yazmış, yansıtmış olsaydı; yani birey, topluluk ya da toplumların trajedilerini yapıtları aracılığı ile tartışmış olsaydı bugünler bu biçimde şekillenmeyebilirdi. Günümüzü yazmış, yansıtmış olsalar şayet, yarınların bugünler üzere olmama bahtı doğabilirdi. Bugünün dün üzere olmasının sebebi, dünün de evvelki dünler üzere olmasıdır.
DW Türkçe’ye konuşan ‘Türk’ aydınlarından rastgele biri paradigmanın Kürde yaklaşımını, paradigmanın Kürde yaptıklarını ve Kürd olmayan toplumun buna iştirakini, Kürdü getirdiği hali, Kürdün Türkiye’nin her yerinde yaşayan varlığını ve bunun niçinlerini, sonuçlarını; Türkiye’nin endişe ikliminde Kürdlük öcüsünün tuttuğu yeri, demokratikleşmemede Kürd tesirini önemseseydi, lokal idarelerin güçlendirilmemesinde Kürd etkisinin maliyetlerini bir cümle ile yapıtlarına ve görüşlerine yansıtsalardı onların takipçilerinin omurdaki Kürd varlığına bakışı, yaklaşımı ve merakı farklı olabilirdi. Süregiden ya da yarınlarda da devam edecek olan Kürdlere yaklaşımın altüst olmasında, değişmesinde rol oynayabilirlerdi.
Ahmet Altan’ın ‘Hayat Hanım’ romanında Kürd izsizliği dikkatimi çekmiş ve İstanbul üzere bir kentte Kürdün olmadığı, Kürdün değmediği yerlerin var olabileceğini anlamıştım.
Düzenin farklılıkları elden aldığına sitem edenler; Kürdlerin açık, katı ve kesintisiz asimilasyon uygulamaları ile Türk’e dönüştürülmesini umursamıyor. Türkler sisteme uyumlu hale getirilmeye çalışılırken, Kürdler hem sisteme uyumlanıyor birebir vakitte başkalaşmış oluyor.
Kürdleri hayatın haricinde gördüğü için yenisine ve üretisine katmayanlar paradigmanın sahiplenicisi, onarıcısı, saygınlığını koruyucusu ve sürdürücüsü olarak anılma ihtimalini önemsemeli. Asimilasyonun, sürgünlerin ve katliamların sonuçlarını kabul ederek, sonuçlar yani elde kalanlar üzerinden tahlil üretmek ya da ‘üretilecek tahlil için dinamik kalmamış’ demek, susarak onaylamak asimilasyonun son safhasının ortaklaşılması sayılabilir mi?
Asimilasyona, katliamlara ve neticelerina karşı hal alma konusunda Türk aydınlarının reaksiyonsuz kalması, bariz ve ısrarlı itirazın olmaması ne manaya geliyor! Türkiye’nin entelektüel bireyleri Kürd problemini devletin çözme siyasetinden ve uygulamalarından hoşnut ya da razı olabilir mi? ‘Türk entelektüelleri’ Kürd probleminde Türklük (ve Müslümanlık) mukavelesine uygun bir tavır sergiliyor olabilir mi? Hoşnut ya da razı olmasalardı neler yapar, neler söylerlerdi? İtiraz sesleri çoğaldığında uğultular içinde Kürdlerin çığlığı duyulur, katman katman yaraları görünür ve acıları hissedilir olur muydu? Burada gaye birilerini suçlamak, yargılamak değildir; gaye olanı, yaşananı ve sürmesinin niçinlerini olduğu üzere ortaya koymaya çalışmaktır.
Haldun Taner, ‘Kürd Cemali Destanı’nı ‘bizden’ olmalı diyerek ‘Keşanlı Ali Destanı’na dönüştürmekte ve Neşet Ertaş da Ristemê Îsko’nun ‘Min te Dît bû’ müziğini çalmakta (Gönül Dağı olarak bilinir) sakınca görmedi. Muzaffer Sarı Sözen de Kürd halk müziklerini senelerca TRT repertuarına devşirdi. Asıl sorun, ünlü olduktan daha sonra bile çaldıkları, yağmaladıkları, üleştikleri Kürd bedelleri, Kürd üretileri için sıradan bir münasebet ile bile olsa Kürd toplumundan külçeşidinin yağmalanmasındaki hisseleri, rolleri için özür dileme gereği bile duymamış ve hatta hala hayatta olanların da ifşa ve özür dileme gereği duymayacak olmaları.
Kürdler konusunda hangisi yeğlenebilir: Yağmayı, talanı, iştiraki hak görme mi; yoksa tümden görmezden gelme, yok sayma mı?
Sanatçı, muharrir, aktivist, entelektüel, akademisyenin kendini, dünyasını, dünyayı olduğu üzere anlatırken, anlatmadıklarına da ağırlaşan dikkatli dinleyicide daima ‘Türküm,…’ü çağrıştırması anlatan için övünç sebebi midir?
DW Türkçe’nin kıymetli ‘Türkiye’nin Değerleri’ başlığı, bu kıymetin ne demek olduğu, ne manaya geldiği konusunda geniş bir tartışma alanı açıyor. Nasıl ‘Türkiye’nin değeri’ olunur? ‘Türkiye’nin değeri’ olmak isteyen nasıl düşünür, nasıl müellif, nasıl üretir, nasıl yaşar; nasıl düşünmez, nasıl yazmaz, neyi üretmez, nasıl yaşamaz? Türkiye’nin pahası olmaktan vazgeçen nasıl düşünür, nasıl yaşar, nasıl ve neyi yansıtır?