kunteper
Member
ANKARA – Gazete Duvar, bir süre evvel Ankara’daki büyükelçilerle yeni bir röportaj dizisi başlattı.
Her röportajda, ikili münasebetlerin siyasi, ekonomik, ticari, toplumsal istikametleri ile önündeki zorluklar ve fırsatlar ele alınıyor.
Beşinci röportaj, Romanya’nın Ankara Büyükelçisi Stefan Tinca ile gerçekleştirildi.
Tinca, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden daha sonra bölgedeki son gelişmeleri ve ülkesinin mülteci akınını nasıl yönettiğini anlattı. Romanya Büyükelçisi, Türkiye ile Romanya içinde süregelen ticaret, iş ve yatırım alakalarına de dikkat çekerek, çabucak hemen kullanılmayan iş birliği yolları hakkında kimi tekliflerde bulundu.
Rusya’dan gelen güç kaynaklarına bağımlılığı azaltmak için kaynakların çeşitlendirilmesi gerektiğinin de altını çizen Büyükelçi, Türkiye’nin Romanya’ya LNG zincirinde doğal gaz tedarikinde de kıymetli bir rol oynayabileceğini kelamlarına ekledi.
Sayın Büyükelçi, kuşkusuz şu anda üzerinde en çok konuşulan husus, Ukrayna’da süregiden insani kriz ve Romanya’ya gelen mülteci akını. Bunu yönetmek ismine ortak projeleriniz nedir ve önümüzdeki periyotta neler bekleniyor?
Komşumuz Ukrayna’da bir insani kriz yaşanıyor ve sığınma talebinde bulunan insanların sistemli bir biçimde gelişini sağlamak ve muhtaçlığı olanlara insani yardım yapıp beşere yakışır ömür şartları sağlamak için üzerimize düşen sorumluluğu üstlenmemiz gerektiğinin farkındayız. hem de, üçüncü ülke vatandaşlarının transit geçişini kolaylaştırmak için tedbirler aldık (mesela charter uçuşları gerçekleştirmek, Moldova üzerinden ve Romanya’nın muhakkak başlı havalimanlarına transit kapasitelerini artırmak suretiyle). Şimdiye kadar, Romanya’ya giren Ukraynalı mültecilerin birden fazla akrabalarının yahut arkadaşlarının bulunduğu öbür Avrupa ülkelerine gerçek seyahatlerine devam etmeyi seçti. Hükümetimiz, Romanya’ya giriş yapan tüm Ukrayna vatandaşlarına ister transit yapsın ister ülkede kalsın, barınma, yemek, tıbbi hizmetler, eğitime erişim üzere konularda yardım sağlamak için süratli bir biçimde harekete geçti. Romanya vatandaşları, hükümet-dışı örgütler, sivil toplum ve devlet kurumlarının bu bahiste harekete geçmesi ve gösterdikleri dayanışma çarpıcı boyutlardaydı.
Romanya hükümeti tarafınca insani yardım kuruluşları ve sivil toplum ile iş birliği ortasında sunulan dayanak ve insani yardımların daha âlâ uyumu için “dopomoha.ro” isimli özel bir platform kuruldu. Ukrayna sonuna yakın Suceava’da, AB Komitesi ile iş birliği ortasında ve AB Sivil Muhafaza Düzeneği kapsamında insani yardımın depolanması ve dağıtımı için bir Lojistik Merkezi de açıldı. Ukrayna ve Moldova Cumhuriyeti’ndeki mültecilere yapılan insani yardımları toplayan ve dağıtan bu merkez, 9 Mart’ta faaliyete geçti. Biroldukca ülke bu tesisi oldukcatan kullanmaya başladı. Memleketler arası insani yardımın Ukrayna’ya dağıtımına yardımcı olmak için bu çeşit iki insani lojistik merkezi daha açmayı planlıyoruz.
‘ROMANYA’DA KALANLARIN ÜÇTE BİRİNDen çokSI ÇOCUK’
Şimdiye kadar, Romanya’ya giren 730 binden çok Ukraynalı mülteci oldu ve bunların 100 binden çoksı ülkemizde kalmayı tercih etti. Mültecilerin birden fazla anne, çocuklardan oluşuyor ve Romanya’da kalanların üçte birinden çoksı çocuk.
Türkiye vatandaşları da dahil olmak üzere Romanya’ya giren üçüncü ülke vatandaşları da oldu (Mart ayı sonu itibariyle sayıları yaklaşık 8 bin kadardı). Bu üçüncü ülke vatandaşlarının 30 binden çoksına Romanya makamları tarafınca Romanya’ya gelmeleri ve akabinde menşe ülkelerine gitmeleri için yardım edildi. Kiev’de bulunan 20’den çok diplomatik misyona Rumen makamları da yardım etti ve çalışanı Romanya üzerinden inançlı bir biçimde tahliye edildi.
Romanya, Ukraynalı mültecilerin ve üçüncü ülke vatandaşlarının girişini kolaylaştırmak (mesela vize muafiyeti, Covid’le uğraşa dönük karantina önlemlerinden muafiyet), mülteciler için en uygun şartları sağlamak (mesela, hudut bölgelerinde kurulan gezici kamplar) ve üçüncü ülke vatandaşlarının geçişini kolaylaştırmak (mesela charter uçuşları, Moldova üzerinden ve Romanya’nın ana havaalanlarına transit kapasitesinin artırılması) üzere süratle idari önlemler aldı.
Ukrayna’ya yardım etmek üzere hükümet, Ukrayna (ve Moldova Cumhuriyeti) için kıymetli insani yardım paketlerini kabul etti ve Romanya’daki özel kuruluşlardan/STK’lardan gelen yardımları koordine etmek ve yönlendirmek için çevrimiçi bir platform oluşturdu.
Romanya ayrıyeten orta vadede Ukraynalı mültecilerin Romanya’daki ömür şartlarını sağlamak için (tıbbi yardım, Ukrayna’dan gelen öğrenciler için konaklama tesisleri, Romanya okullarına/üniversitelerine kaydolma, Romanya’da çalışma şartlarını kolaylaştırma gibi) kapsamlı bir dizi tedbir benimsedi.
Romanya da Ukrayna’dan yaralıları almaya karar verdi ve bu hedefle 11 askeri hastanede 3 binden çok yatağımız bulunuyor.
hem de, Ukrayna vatandaşları, 7/24 Ukrayna lisanında yararlı bilgiler alabilecekleri özel bir telefon numarasına erişebilirler. Romanya’ya sığınmak isteyenlere yardımcı olmak için rastgele bir aygıttan erişilebilen bir web platformu da oluşturuldu.
Romanya’nın Ankara Büyükelçisi Stefan Tinca
Memleketler arası toplumun krizle ilgili yansısını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu krizin Avrupa ve NATO ülkelerini gelecekteki krizlerde daha kuvvetli olmaları için daha da yakınlaştırmasını bekliyor musunuz?
Memleketler arası demokratik toplumun Rusya’nın davranışını kınama ve yaptırım uygulama konusundaki yansısı şimdiye kadar sağlam ve birleşik olmuştur. AB ve NATO’nun yanı sıra öbür BM üyeleri de bu saldırganlığa karşı mümkün olan tek biçimde reaksiyon verdiler. Dünyanın dört bir yanındaki demokrasiler, Rusya’yı bu çeşit bir saldırganlığın birlikteinde büyük maliyetler getireceği konusunda uyardı. Bugün, bu maliyetler somut ve acı verici seviyede. Geniş çaplı bir yaptırım rejimi uygulanıyor. Birebir derecede değerli olan Avrupa-Atlantik dayanışması, NATO müttefiklerini, Romanya üzere ülkelerde müttefiklerin askeri varlığını artırmak da dahil olmak üzere, Doğu Kanadı’nda güvenliği artıracak tedbirler almaya yönlendirdi.
Savunma hedefli bir İttifak’ın, yakın etrafındaki durum, savaşın patlak vereceği noktaya varana kadar önemli bir biçimde kötüleştiğinde yapması gereken de tam olarak budur. NATO, müttefikleri korumak için gerekli tüm tedbirleri almaya devam edecek.
Üçüncü olarak, Ukrayna’ya sağlanan yardım da kıymetli ve süratli olmuştur ve Moldova Cumhuriyeti ve Gürcistan üzere savaşa en çok maruz kalan Doğu komşuları için olması gerektiği üzere devam etmeli.
Daha genel bir seviyeden bakıldığında, AB ve NATO’nun bu savaştan daha sonra güçlenmesi için ön şartlar olduğuna inanıyorum. AB, tarihli farklı krizlerden daha sonra her vakit güçlendi ve bugün hem NATO’nun birebir vakitte AB’nin süratli hareket ettiğini ve biz Rumenlerin uzun müddettir savunduğu sağlam tedbirleri aldığını görmekten memnunluk duyuyoruz.
‘TÜRKİYE ROMANYA’NIN DOĞAL GAZ TEDARİKİNDE DEĞERLİ BİR ROL OYNAYABİLİR’
Ülkenizin Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltmaya yönelik öngörüleri nelerdir? Üç Deniz Teşebbüsü (3 Seas Initiative), Rusya’nın güç silahlanmasına karşı bir panzehir olacak mı ve güç tedarik zincirlerini garanti altına alacak mı?
Romanya, tüketiminin üçte ikisinden çoksını yerli üretimden sağladığı için, kendisini Rus gazına kritik bir bağımlılık ortasında bulmuyor. Lakin haklısınız, artık gaz gereksinimimizin kalan kısmını öbür tedarikçilerden temin etmenin yollarını arıyoruz. 3 Deniz Teşebbüsü, bu sorunu çözmek için bir araçtır.
Karadeniz, kıymetli güç üreticileri ile arz güvenliği açısından kritik bir bölge olan Avrupa Birliği pazarı içinde uzun müddettir bir köprü misyonu görüyor. Romanya, kendisini Orta ve Güneydoğu Avrupa’da şeffaflık, öngörülebilirlik ve güvenilirlik temelinde bir istikrar faktörü olarak konumlandırırken, güç kaynaklarına manisiz erişim sağlama siyasetini faal olarak izliyor. Orta ve Güneydoğu Avrupa’nın güç güvenliğini sağlamaya yönelik makul ilerlemeler kaydedilmiş olsa bile, bölge hala büyük ölçüde tek bir dış güç tedarikçisi olan Rusya’ya bağımlı kalmaya devam ediyor ve orta temaslar da dahil olmak üzere değerli bir güç altyapısı açığı var.
ötürüsıyla, Romanya, mevcut gelişmelerin gösterdiği üzere, güç arzındaki kesintilere ve gücün bir siyasi baskı aracı olarak kullanılma riskine karşı savunmasız kalmaya devam ediyor. Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltmak için Güney Gaz Koridoru’nun kullanmasını ve yaygınlaştırılmasını ve Dikey Koridor aracılığıyla gelecekte genişletilmesini savunuyoruz.
Romanya’nın bakış açısından, BRUA projesi, Orta Avrupa’yı Orta Asya, Azerbaycan ve hatta Doğu Akdeniz’dekiler üzere yeni güç kaynaklarıyla birbirine bağlamada tesirli olması gereken Dikey Koridor’un merkezi ögesidir. Romanya’nın bu alanda hudutlu bir seçenek alanı bulunmasına karşın, LNG’nin Avrupa’da güç güvenliğine getirebileceği katkının farkındayız ve ABD’nin bu mevzudaki son taahhüdünü memnuniyetle karşılıyoruz.
İstanbul’da kısa mühlet evvel (31 Mart) düzenlenen Karma Ekonomik Komisyonu’nda Türk ortaklarımızla güç hakkında epey fazla şey görüştük. LNG dalındaki yetenekler ve tecrübe göz önüne alındığında, Türkiye’nin Romanya’ya LNG zincirinde doğal gaz tedarikinde de değerli bir rol oynayabileceğine inanıyoruz. Gelecekte, güç, stratejik iştirakimizin temel bir ögesi haline gelebilir.
Pekala, Montrö Sözleşmesi’nin mevcut halinin bölgesel istikrar için kâfi olduğunu düşünüyor musunuz? Karadeniz’i stratejik olarak bu kadar değerli kılan nedir?
Montrö Sözleşmesi’nin 1936’da kabul edilmesinden bu yana pek işe yaradığını düşünüyorum. Bir Dünya Savaşı ve bir Soğuk Savaş sırasında kıymetli bir imtihandan geçti. Kontrat, 80 yılı aşkın bir müddetdir Karadeniz’de istikrarı sağlıyor.
Karadeniz, Avrupa ile Asya içinde bir köprü olması niçiniyle muhakkak stratejik olarak kıymetli bir bölge. Tüm kıyı ülkelerinin Karadeniz’de
-birbirinin birebiri olmasa da- çıkarları kelam konusu. Bu farklı çıkarlardan, büyük ekonomik potansiyelden ve kendine has coğrafyasından dolayı, bölgesel istikrarı korurken bu farklı çıkarları barındırmanın bir yolunu bulmanın gelecek için büyük bir nazaranv olacağına inanıyorum. Karadeniz’e hududu olan üç NATO müttefiki olduğu için, Romanya, Türkiye ve Bulgaristan içinde daha yakın bir iş birliğinin, bu alandaki iş birliği fırsatlarından yararlanma ve güvenlik risklerini azaltma konusunda mantıklı bir birinci adım olması gerektiğini düşünüyorum.
Rusya’nın Euro 2028’e konut sahipliği yapmasıyla ilgili ülkenizin planları nelerdir?
Romanya’nın ana planı olağan olarak o final turnuvasında yer almak!
Latifeyi bir kenara bırakırsak, mevcut ortamda, kimsenin Rusya’yı büyük bir spor turnuvasının mümkün bir konut sahibi olarak gördüğünü hayal dahi edemiyorum. EURO 2028’in konut sahibini belirlemek için devam eden bir müddetç var ve Türkiye de dahil olmak üzere ortalarından seçim yapılabilecek kuvvetli teklifler var. Daha geniş bir bağlamdan bakıldığında, geçtiğimiz birkaç yılda memleketler arası spor topluluğu, Rusya’ya farklı final turnuvaları verme konusunda çok cömert davrandı ve tahminen de bundan çıkarılacak dersler var.
‘GENİŞLEME, KENDİNE HAS FAZİLETLERİNİ GÖZETEREK AVRUPA KIYMETLERİNİ PAYLAŞMAKLA İLGİLİ’
Ülkenizin Türkiye’nin AB üyelik maksadı konusundaki tavrı nedir?
Türkiye, AB’ye aday ülke pozisyonunda. Romanya da Türkiye ile Avrupa Birliği içinde açık ve yapan bir diyaloğun sürdürülmesini ve bağların derinleşmesini destekliyor. Olumlu bir ivme kazanmanın ve AB-Türkiye bağının tam potansiyelini geliştirmenin tek geçerli yolu olarak diyaloğu faal olarak savunduk. Romanya bunu üç yıl evvel AB-Türkiye Paydaşlık Konseyi’nin yapıldığı Kurul Başkanlığı sırasında açıkça kanıtladı.
Türkiye ile diyalog ve iş birliğinin 2021’den bu yana artış eğiliminde olduğunu memnuniyetle belirtiyoruz. Bilhassa geçtiğimiz yıl haziran ayında Avrupalı liderler AB’nin Türkiye ile karşılıklı faydaya dayalı bir iş birliği alakası geliştirmeye yönelik stratejik çıkarlarını anımsattı ve olumlu gündemin yolunu açtı. Ekonomik iş birliğinin arttırılması, karşılıklı çıkar bahislerinde üst seviye diyalogların sürdürülmesi yahut beşerler ortası temasların arttırılması- bunlar, yakın gelecekte olumlu sonuçlar elde etmeyi umduğumuz kilit alanlar olarak görülüyor.
2021’in ikinci yarısında bir dizi kilit dalda biroldukca Üst Seviye Diyalog toplantısı gerçekleşti. Avrupa Kurulu seviyesinde kabul edilen yaklaşım doğrultusunda, Gümrük Birliği’nin modernizasyonuna dair tartışmaların artması da bundan öncelik olarak kalmalı. Türkiye’den gelen olumlu sinyaller de gidişatın belirlenmesinde son derece kıymetli oldu. İnanç, adım adım bir daha tesis edilecek ve bunun için de sürdürülebilir yapan gayretlerin yanı sıra gerek AB gerekse üye ülkelerinin kararlılığı ve yapan angajmanı gerekecek.
Halihazırda Türkiye aday statüsünde. Bu statüyü değiştirmemeliyiz; lakin iştirak sürecinin olumlu dinamiklerini bir daha kazanabilmek için AB, üye ülkeler ve Türkiye olarak bir arada çalışmalıyız.
Sizce Ukrayna’nın AB üyeliği Türkiye’nin mümkün üyeliği için yeni bir niye olur mı? Başka bir deyişle, jeopolitik kart komşu ülkeler için yeni fırsatlar doğurdu mu?
Romanya’nın, Avrupa Birliği’nin temel siyaseti ve dönüştürücü gücünün en çarpıcı delili olmaya devam eden genişlemeyi ilerletme konusunda kararlı olduğu düzgün biliniyor. Moldova, Ukrayna yahut Gürcistan üzere Doğu komşumuz olan ülkeler için bir iştirak perspektifini destekliyoruz. Fakat, sorunuzu biraz fazla spekülatif buluyorum. Jeopolitik korkuların genişleme sürecinde rol oynadığını inkâr etmiyorum; bu durum 2004-2007 genişleme dalgası için de geçerliydi. Lakin günün sonunda genişleme, üyelik kriterlerini karşılamak ve kendine has ‘erdemlerini’ gözeterek Avrupa kıymetlerini paylaşmakla ilgili.
Fransız askerlerinin, Avrupa ülkelerinden öbür askerlerle birlikte, NATO’nun Mukabele Gücü’nün (NRF) birinci üniteleri olan Çok Yüksek Hazırlıklı Müşterek nazaranv Gücü (VJTF) kapsamında Romanya’da konuşlandırılması son haftalarda hızlandırıldı. Ülkenizin bu yeni Avrupa ve memleketler arası güvenlik mimarisine kritik katkısı ne olacak? Ülkenizin NATO’nun doğu kanadındaki kullanılmayan askeri potansiyelini değerlendirmenin bir dönüm noktası olacağını düşünüyor musunuz?
Hızlandırıldı, zira savunmaya yönelik bir ittifak olarak NATO’nun topraklarını ve nüfusunu korumak için tedbirler alması gerektiği açıktı. Komuta ve denetim zincirinin mevcut duruma uygun hale getirilmesi, NATO savunma planlarının ayarlanması, duruş ve ihtar düzeyleri üzere alınan bu kararlardan kimileri tartışmasızdi.
bahsetmiş olduğuniz üzere, NATO, İttifak’ın Kuzey-Doğu, Orta ve Güneydoğu bölgelerine binlerce daha fazla asker konuşlandırdı ve daha fazla asker (emredildiğinde konuşlandırılmaya hazır kuvvetler) hazır hale getirdi. Şu anda, Müttefik Yüksek Kumandanı /SACEUR komutasındaki birliklerin sayısı, on kat arttı.
Sonuç itibariyle, son haftalarda ülkem bu değerli kararların faydalanıcısı haline geldi. İttifak’ın Doğu Kanadı’nı savunma kapasitemizi güçlendiren tüm müttefik katkıları için minnettarız.
Bu vakte kadar, ABD’nin kayda kıymet bir varlığına sahiptik – Romanya’daki Hava Polisliği misyonlarını geliştirmek için Stryker Taburu, F-16, F-18 uçakları, Akdeniz’deki uçak gemisi USS Harry Truman (bununla birlikte Karadeniz’de gözetleme ve keşif misyonları gerçekleştiriyor); stratejik bombardıman uçakları buna yalnızca birkaç örnektir.
Ayrıyeten Fransa ve Belçika, NATO Mukabele Gücü’nün öncülüğünün (VJTF) bir kesimi olarak Mihail Kogălniceanu Hava Üssü’ne asker gönderdi. Bizim için Fransız katkısı özel bir kıymet taşıyor. Hollanda, epeyce uluslu bir tatbikata katılmak için bir birlik gönderdi. İtalyan, Alman, Birleşik Krallık ve ABD müfrezeleriyle konsolide bir hava varlığımız var. Uzun müddettir Polonyalı dostlarımızın Craiova’da MN BDE SE’ye (Multinational Brigade South-East – Çokuluslu Güneydoğu Tugayı) bağlı ve orada misyonunu sürdüren bir şirketi var.
Ülkemizdeki tüm bu müttefik konuşlandırmalarına ait kamuoyu algısı, varlıklarının bir garanti tesiri olması ve NATO’nun topraklarımızı savunabileceğine dair kuvvetli bir sinyal/mesaj vermesi niçiniyle son derece olumludur.
Rusya’nın uzun vadede İttifak için bir tehdit olmaya devam edeceğinden dolayı, bu tedbirlerin yürürlükte kalması ve çatışma daha sonrasında inşa etmemiz gereken sürdürülebilir bir Avrupa ve memleketler arası güvenlik mimarisinin birinci ögeleri olarak “yeni bir normalin” kesimi olması gerektiğini düşünüyoruz.
Bu niçinle, yeni gerçeklere yanıt verebilmek için uzun vadede kolektif halimizi bir daha gözden geçirmemiz ve uyarlamamız gerekiyor. Tüm Doğu Kanadı’nda nitekim tesirli bir yaklaşıma sahip olma gayesine ulaşmak için çalışmalarımızı sürdürmeliyiz.
Çok kısa vadede, bizim için öncelik, Romanya da dahil olmak üzere Orta ve Güneydoğu Avrupa’da muharebe kümelerinin (battle groups) kurulması ve konuşlandırılması… 24 Mart’taki NATO olağanüstü Zirvesi’nde alınan sonucu memnuniyetle karşılıyoruz.
Romanya bu yapıya konut sahipliği yapmaya hazır olduğunu tabir etti. Konut sahibi ülke perspektifinden, bu muharebe kümesi için IOC (İlk Operasyonel Yetenek – Initial Operational Capability) kriterlerinin karşılandığından emin olmak üzere gerekli adımları attık.
Romanya, AB’nin rastgele bir muharebe kümesine katıldı mı? Bu kavramın acil askeri taarruzlara süratli reaksiyon getireceğini düşünüyor musunuz?
Bildiğiniz üzere, AB muharebe kümeleri, çoklukla her biri yaklaşık 1500 çalışandan oluşan ve Avrupa Birliği’nin dünya çapındaki acil krizlere ve çatışmalara karşılık vermek için askeri süratli reaksiyon kapasitesinin ayrılmaz bir kesimini oluşturan fazlaca uluslu askeri ünitelerdir. AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Siyaseti ile ilgili rastgele bir kararda olduğu üzere, bunların konuşlandırılması da Konsey’in oybirliğiyle aldığı karara tabi… Romanya, 2006 yılında kuruluşundan bu yana çerçeve ülke olarak Yunanistan ile Avrupa Birliği Muharebe Kümesi HELBROC’a katıldı (2023’ün birinci yarı yılından itibaren tahsis edilen Rumen kuvvetleri hazır olacaktır).
Stratejik Pusula’nın kabul edilmesi, Avrupa güvenlik ve savunma alanında ileriye gerçek atılmış kıymetli bir adım oldu. Euro-Atlantik güvenliği açısından daha fazla olumsuz sonuçlardan kaçınmak için hassas bölgelere göz kulak olmak kıymetli.
AB’nin dışarıdaki krizleri yönetmede harekete geçme kapasitesini artırması ve bilhassa NATO ve ABD ile olan iştiraklerini güçlendirmesi gerekiyor. Bu bağlamda, AB-NATO iş birliğine ait yeni bir deklarasyonun süratle kabul edilmesini umuyoruz.
Rusya ve Ukrayna ile ilgili gelişmeler ve daha genel olarak Avrupa güvenliği üzere en çetrefilli hususları ele almaksızın AB-NATO iş birliğini pekiştirmekten kelam edemeyiz. Yaklaşımımızda hem NATO tıpkı vakitte AB seviyesinde yakın uyum ve Rusya’ya karşı ortak bir tavır son derece değerli.
Giderek berbatlaşan güvenlik ortamı ve bilhassa Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik haksız ve sebepsiz saldırganlığı, AB güvenliğini ve savunmasını güçlendirme muhtaçlığının altını çiziyor. Bu kriz, süratli ve birlik ortasında hareket edebilmemiz gerektiğini açıkça ortaya koydu. her neyse ki bu kriz, olağanüstü zorluklarla karşılaştığımızda ortak bir duruş sergileyebileceğimizi de gösterdi.
Kısa müddet evvel Türkiye’nin en büyük sanayi holdingi Koç Holding’in ortak teşebbüsü olan Ford Otosan ile ABD’li otomotiv devi Ford, Ford Romanya paylarının tamamını satın almak için mukavele imzaladı. Bu atak otomotiv bölümünde üçlü iş birliğini tetikleyecek mi?
Gerçek. Ford ve Koç Holding’in çoğunluk hissedarı olduğu Türk otomotiv kesiminin önde gelen şirketlerinden Ford Otosan, mart ayı ortasında Ford’un Romanya’daki Craiova fabrikasını satın almak için Ford ile mutabakata vardıklarını duyurdu. Ford Otosan, yasal onaylara tabi olarak ve istişarelerin akabinde Craiova fabrikasının ve Romanya imalat işinin mülkiyetini devralacak.
Ford Otosan, Türk şirketinin büyümesi ve AB tek pazarı ortasındaki genişleme doğrultusunda attığı bu stratejik atağın duyurusunun yanı sıra üretim kapasitesini 900 binin üzerine çıkarma maksadını de deklare etti.
Ford’un Craiova fabrikasını satın alma mutabakatı, Ford Otosan’ın Romanya’daki muvaffakiyet hikayesinde yeni bir sayfa açarak Ford Otosan’ın Avrupa’nın en büyük ticari araç üreticisi pozisyonunu güçlendiriyor ve Craiova tesisinin global otomotiv sanayisinde kıymetli bir rol oynamasını sağlıyor. Bu, ülkemin bölgesel ekonomik kalkınma için daha geniş bir strateji çerçevesinde, büyük iş hacmi ve yatırımlar için sağladığı sağlam tabanın tartışılmaz delili…
Yeşil iktisada geçiş perspektifinden bakıldığında dikkate kıymet bir konu ise, Ford Otosan’ın orta ve uzun vadede üretimin tam elektrikli araçlara kayacağını ve bunun Romanya’ya gelecekteki Avrupa endüstriyel haritasında rekabet avantajı sağlayacağını duyurması oldu.
‘ROMANYA’NIN İHRACATI TÜRKİYE PAZARINA GEREĞİNCE GİREMİYOR’
İkili ticaret ve yatırımla ilgili aktüel istatistikler de verebilir misiniz? Birbirlerinin ülkesinde Rumen ve Türk tüccarlar ve yatırımcılar hangi bölümlere odaklanıyor? Kimi alanlarda hala kullanılmayan bir potansiyel olduğunu düşünüyor musunuz?
Romanya ve Türkiye içindeki ticari ve yatırım bağları pek sağlam ve son senelerda daima olarak artıyor. İkili ticaret, ülkelerimiz içinde Stratejik İştirakin kuruluşunun 10. yılını kutladığımız 2021’de rekor düzeye ulaştı. 2021 yılındaki 8,3 milyar ABD Doları seviyesindeki ikili ticaret ölçüsü (Romanya istatistiklerine nazaran) Türkiye’yi Romanya’nın AB haricindeki en değerli ticaret ortağı pozisyonuna getirdi ve bizi ikili ticarette 10 milyar ABD Doları maksadına ulaşmaya fazlaca yaklaştırmış oldu.
Lakin, her ne kadar Romanya iktisadı en üst seviyede rekabetçi mallar üretse de, Romanya’nın ihracatı Türkiye pazarına gereğince giremiyor. Bu açıdan bakıldığında, bu mart ayı sonunda İstanbul’da düzenlenen Romanya-Türkiye Karma Ekonomik Komisyonu’nun (KEK) 27. toplantısı ve tarihi iştirak seviyelerinin kaydedildiği ikili İş Forumu, ikili ticareti 15 milyar dolara yükseltme doğrultusundaki irade ve kapasiteyi açıkça vurguladı.
Bu yeni düzey, ekonomilerimizin tamamlayıcılığına dayalı olarak Türkiye’ye yönelik olarak Romanya’nın ihracat sayılarını daha da artırarak, istikrarlı bir ticaret amacını tutturmayı içeriyor. Bunun epey daha fazlasını yapabiliriz, mesela Romanya’nın 17. bayağı Türkiye’nin esas 10 ithalat pazarı içine girmesini sağlayabiliriz.
Türk şirketlerinin Romanya’daki kuvvetli varlığını hakikaten takdir ediyoruz. Romanya’da kayıtlı 16 bin 500’den çok şirketle pek büyük olan Türk iş dünyası sağlam bir ortak ve Romanya’nın ve bölgenin ekonomik kalkınmasına kıymetli katkı sağlayan taraftır. Türkiye’nin stratejik coğrafik pozisyonu, Karadeniz’e yakınlığı ve gibisi iş uygulamaları ve Balkanlardaki kültürel etik benzerliği de bu durumu destekliyor. Romanya makamlarının Türk yatırımlarına yönelik süregelen açıklığının ve bilhassa katma bedelli eserler üretmeyi amaçlayanlar için yeni yatırımlara ve mevcut yatırımların çoğaltılmasına verilen takviyenin ispatı olabilecek biroldukca muvaffakiyet hikayesi var.
Bence, şirketlerin üretim faaliyetlerinin Asya’dan Avrupa’ya taşınması için Romanya’nın sunduğu kusursuz şartlardan yararlanmak için fazlaca hakikat bir vakit içindema kelam konusu. Ayrıyeten endüstriyel üretim, ziraî besin sanayisi, otomotiv ve tarım makineleri, petrol ve gaz, yenilenebilir güç, bilgi teknolojileri ve irtibat üzere biroldukca alanda bir arada yeni kalkınma projeleri başlatacak kaynaklara sahip olduğumuza inanıyorum. Araştırma ve yenilik, ikili iş birliğini geliştirecek ilgi alanları olarak görülüyor.
Pekala Sayın Büyükelçi, son senelerda Romanya’ya kaç Suriyeli mülteci yerleştirildi ve onlar için geliştirilen entegrasyon projeleri nelerdi?
Romanya’da, çoğunluğu 30-40 yılı aşkın bir müddetdir burada olan yaklaşık 4 bin 500 Suriyeli yaşıyor ve Romanya devletinin sunduğu burslar temelinde Romanya’da eğitim gördükten daha sonra buraya yerleşiyor. Bu süreç bugün de devam ediyor. Romanya’da mülteci statüsüne sahip Suriyelilerin sayısı ise Şubat 2022’de 2 bin 121 kadar. Sığınma müracaatında bulunan 207 Suriyeli daha var. Hükümet, ilgili bireylerin muhafaza ve tahlillerden yararlandığı ve mültecilerin entegrasyon imkanlarından ve toplum dayanağından faydalandığı elverişli bir müdafaa ortamını teşvik ediyor.
Romanya, 2021’de 2020’ye bakılırsa yüzde 59 oranda daha fazla sığınma başvurusu kaydetti ve mülteci nüfusunda yüzde 17’lik bir artış yaşadı. 2021’de Romanya Hükümeti, IOM (International Organization for Migration) ve UNHCR (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği), Timisoara kentindeki Mültecilere Yönelik Acil Transit Merkezi için mültecilerin gereksinimlerine daha sıkıntısız ve daha verimli bir yaklaşım ve cevap verilmesini sağlayan yeni bir gayriresmi mutabakat imzaladı.
Entegrasyon açısından, Romanya’daki Türk toplumunun durumunu nasıl değerlendirirsiniz? en çok hangi alanlarda çalışıyorlar, kendileri için geliştirilen entegrasyon araçları neler?
Türkler ve Rumenler, yüzlerce yıllık beraberliklerinde birbirlerinin kültürlerine, geleneklerine ve lisanlarına hürmet duydular. Romanya’daki Türk-Tatar topluluğu, Romanya ile Türkiye içinde kuvvetli bir temas sağlıyor ve Romanya devleti onların tam özgürlük şartlarından yararlanmasını temin ediyor. Tarihî olarak, bu topluluk Güneydoğu’da, Karadeniz’in yakınında, Dobrogea bölgesinde yaşıyor. Romanya’nın büyükelçisi olarak, Türk yetkililerin ağzından, tüm toplum ortasında bütünleşme ve bir ortada yaşama örneği manasına gelen ‘Dobrogea modeli’ terimine atıfta bulunulduğunu pek sık işitiyorum ve bundan gurur duyuyorum.
Not: Röportajlara hem Türkçe tıpkı vakitte İngilizce web sitemizden erişim mümkün.
Her röportajda, ikili münasebetlerin siyasi, ekonomik, ticari, toplumsal istikametleri ile önündeki zorluklar ve fırsatlar ele alınıyor.
Beşinci röportaj, Romanya’nın Ankara Büyükelçisi Stefan Tinca ile gerçekleştirildi.
Tinca, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden daha sonra bölgedeki son gelişmeleri ve ülkesinin mülteci akınını nasıl yönettiğini anlattı. Romanya Büyükelçisi, Türkiye ile Romanya içinde süregelen ticaret, iş ve yatırım alakalarına de dikkat çekerek, çabucak hemen kullanılmayan iş birliği yolları hakkında kimi tekliflerde bulundu.
Rusya’dan gelen güç kaynaklarına bağımlılığı azaltmak için kaynakların çeşitlendirilmesi gerektiğinin de altını çizen Büyükelçi, Türkiye’nin Romanya’ya LNG zincirinde doğal gaz tedarikinde de kıymetli bir rol oynayabileceğini kelamlarına ekledi.
Sayın Büyükelçi, kuşkusuz şu anda üzerinde en çok konuşulan husus, Ukrayna’da süregiden insani kriz ve Romanya’ya gelen mülteci akını. Bunu yönetmek ismine ortak projeleriniz nedir ve önümüzdeki periyotta neler bekleniyor?
Komşumuz Ukrayna’da bir insani kriz yaşanıyor ve sığınma talebinde bulunan insanların sistemli bir biçimde gelişini sağlamak ve muhtaçlığı olanlara insani yardım yapıp beşere yakışır ömür şartları sağlamak için üzerimize düşen sorumluluğu üstlenmemiz gerektiğinin farkındayız. hem de, üçüncü ülke vatandaşlarının transit geçişini kolaylaştırmak için tedbirler aldık (mesela charter uçuşları gerçekleştirmek, Moldova üzerinden ve Romanya’nın muhakkak başlı havalimanlarına transit kapasitelerini artırmak suretiyle). Şimdiye kadar, Romanya’ya giren Ukraynalı mültecilerin birden fazla akrabalarının yahut arkadaşlarının bulunduğu öbür Avrupa ülkelerine gerçek seyahatlerine devam etmeyi seçti. Hükümetimiz, Romanya’ya giriş yapan tüm Ukrayna vatandaşlarına ister transit yapsın ister ülkede kalsın, barınma, yemek, tıbbi hizmetler, eğitime erişim üzere konularda yardım sağlamak için süratli bir biçimde harekete geçti. Romanya vatandaşları, hükümet-dışı örgütler, sivil toplum ve devlet kurumlarının bu bahiste harekete geçmesi ve gösterdikleri dayanışma çarpıcı boyutlardaydı.
Romanya hükümeti tarafınca insani yardım kuruluşları ve sivil toplum ile iş birliği ortasında sunulan dayanak ve insani yardımların daha âlâ uyumu için “dopomoha.ro” isimli özel bir platform kuruldu. Ukrayna sonuna yakın Suceava’da, AB Komitesi ile iş birliği ortasında ve AB Sivil Muhafaza Düzeneği kapsamında insani yardımın depolanması ve dağıtımı için bir Lojistik Merkezi de açıldı. Ukrayna ve Moldova Cumhuriyeti’ndeki mültecilere yapılan insani yardımları toplayan ve dağıtan bu merkez, 9 Mart’ta faaliyete geçti. Biroldukca ülke bu tesisi oldukcatan kullanmaya başladı. Memleketler arası insani yardımın Ukrayna’ya dağıtımına yardımcı olmak için bu çeşit iki insani lojistik merkezi daha açmayı planlıyoruz.
‘ROMANYA’DA KALANLARIN ÜÇTE BİRİNDen çokSI ÇOCUK’
Şimdiye kadar, Romanya’ya giren 730 binden çok Ukraynalı mülteci oldu ve bunların 100 binden çoksı ülkemizde kalmayı tercih etti. Mültecilerin birden fazla anne, çocuklardan oluşuyor ve Romanya’da kalanların üçte birinden çoksı çocuk.
Türkiye vatandaşları da dahil olmak üzere Romanya’ya giren üçüncü ülke vatandaşları da oldu (Mart ayı sonu itibariyle sayıları yaklaşık 8 bin kadardı). Bu üçüncü ülke vatandaşlarının 30 binden çoksına Romanya makamları tarafınca Romanya’ya gelmeleri ve akabinde menşe ülkelerine gitmeleri için yardım edildi. Kiev’de bulunan 20’den çok diplomatik misyona Rumen makamları da yardım etti ve çalışanı Romanya üzerinden inançlı bir biçimde tahliye edildi.
Romanya, Ukraynalı mültecilerin ve üçüncü ülke vatandaşlarının girişini kolaylaştırmak (mesela vize muafiyeti, Covid’le uğraşa dönük karantina önlemlerinden muafiyet), mülteciler için en uygun şartları sağlamak (mesela, hudut bölgelerinde kurulan gezici kamplar) ve üçüncü ülke vatandaşlarının geçişini kolaylaştırmak (mesela charter uçuşları, Moldova üzerinden ve Romanya’nın ana havaalanlarına transit kapasitesinin artırılması) üzere süratle idari önlemler aldı.
Ukrayna’ya yardım etmek üzere hükümet, Ukrayna (ve Moldova Cumhuriyeti) için kıymetli insani yardım paketlerini kabul etti ve Romanya’daki özel kuruluşlardan/STK’lardan gelen yardımları koordine etmek ve yönlendirmek için çevrimiçi bir platform oluşturdu.
Romanya ayrıyeten orta vadede Ukraynalı mültecilerin Romanya’daki ömür şartlarını sağlamak için (tıbbi yardım, Ukrayna’dan gelen öğrenciler için konaklama tesisleri, Romanya okullarına/üniversitelerine kaydolma, Romanya’da çalışma şartlarını kolaylaştırma gibi) kapsamlı bir dizi tedbir benimsedi.
Romanya da Ukrayna’dan yaralıları almaya karar verdi ve bu hedefle 11 askeri hastanede 3 binden çok yatağımız bulunuyor.
hem de, Ukrayna vatandaşları, 7/24 Ukrayna lisanında yararlı bilgiler alabilecekleri özel bir telefon numarasına erişebilirler. Romanya’ya sığınmak isteyenlere yardımcı olmak için rastgele bir aygıttan erişilebilen bir web platformu da oluşturuldu.
Romanya’nın Ankara Büyükelçisi Stefan Tinca
Memleketler arası toplumun krizle ilgili yansısını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu krizin Avrupa ve NATO ülkelerini gelecekteki krizlerde daha kuvvetli olmaları için daha da yakınlaştırmasını bekliyor musunuz?
Memleketler arası demokratik toplumun Rusya’nın davranışını kınama ve yaptırım uygulama konusundaki yansısı şimdiye kadar sağlam ve birleşik olmuştur. AB ve NATO’nun yanı sıra öbür BM üyeleri de bu saldırganlığa karşı mümkün olan tek biçimde reaksiyon verdiler. Dünyanın dört bir yanındaki demokrasiler, Rusya’yı bu çeşit bir saldırganlığın birlikteinde büyük maliyetler getireceği konusunda uyardı. Bugün, bu maliyetler somut ve acı verici seviyede. Geniş çaplı bir yaptırım rejimi uygulanıyor. Birebir derecede değerli olan Avrupa-Atlantik dayanışması, NATO müttefiklerini, Romanya üzere ülkelerde müttefiklerin askeri varlığını artırmak da dahil olmak üzere, Doğu Kanadı’nda güvenliği artıracak tedbirler almaya yönlendirdi.
Savunma hedefli bir İttifak’ın, yakın etrafındaki durum, savaşın patlak vereceği noktaya varana kadar önemli bir biçimde kötüleştiğinde yapması gereken de tam olarak budur. NATO, müttefikleri korumak için gerekli tüm tedbirleri almaya devam edecek.
Üçüncü olarak, Ukrayna’ya sağlanan yardım da kıymetli ve süratli olmuştur ve Moldova Cumhuriyeti ve Gürcistan üzere savaşa en çok maruz kalan Doğu komşuları için olması gerektiği üzere devam etmeli.
Daha genel bir seviyeden bakıldığında, AB ve NATO’nun bu savaştan daha sonra güçlenmesi için ön şartlar olduğuna inanıyorum. AB, tarihli farklı krizlerden daha sonra her vakit güçlendi ve bugün hem NATO’nun birebir vakitte AB’nin süratli hareket ettiğini ve biz Rumenlerin uzun müddettir savunduğu sağlam tedbirleri aldığını görmekten memnunluk duyuyoruz.
‘TÜRKİYE ROMANYA’NIN DOĞAL GAZ TEDARİKİNDE DEĞERLİ BİR ROL OYNAYABİLİR’
Ülkenizin Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltmaya yönelik öngörüleri nelerdir? Üç Deniz Teşebbüsü (3 Seas Initiative), Rusya’nın güç silahlanmasına karşı bir panzehir olacak mı ve güç tedarik zincirlerini garanti altına alacak mı?
Romanya, tüketiminin üçte ikisinden çoksını yerli üretimden sağladığı için, kendisini Rus gazına kritik bir bağımlılık ortasında bulmuyor. Lakin haklısınız, artık gaz gereksinimimizin kalan kısmını öbür tedarikçilerden temin etmenin yollarını arıyoruz. 3 Deniz Teşebbüsü, bu sorunu çözmek için bir araçtır.
Karadeniz, kıymetli güç üreticileri ile arz güvenliği açısından kritik bir bölge olan Avrupa Birliği pazarı içinde uzun müddettir bir köprü misyonu görüyor. Romanya, kendisini Orta ve Güneydoğu Avrupa’da şeffaflık, öngörülebilirlik ve güvenilirlik temelinde bir istikrar faktörü olarak konumlandırırken, güç kaynaklarına manisiz erişim sağlama siyasetini faal olarak izliyor. Orta ve Güneydoğu Avrupa’nın güç güvenliğini sağlamaya yönelik makul ilerlemeler kaydedilmiş olsa bile, bölge hala büyük ölçüde tek bir dış güç tedarikçisi olan Rusya’ya bağımlı kalmaya devam ediyor ve orta temaslar da dahil olmak üzere değerli bir güç altyapısı açığı var.
ötürüsıyla, Romanya, mevcut gelişmelerin gösterdiği üzere, güç arzındaki kesintilere ve gücün bir siyasi baskı aracı olarak kullanılma riskine karşı savunmasız kalmaya devam ediyor. Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltmak için Güney Gaz Koridoru’nun kullanmasını ve yaygınlaştırılmasını ve Dikey Koridor aracılığıyla gelecekte genişletilmesini savunuyoruz.
Romanya’nın bakış açısından, BRUA projesi, Orta Avrupa’yı Orta Asya, Azerbaycan ve hatta Doğu Akdeniz’dekiler üzere yeni güç kaynaklarıyla birbirine bağlamada tesirli olması gereken Dikey Koridor’un merkezi ögesidir. Romanya’nın bu alanda hudutlu bir seçenek alanı bulunmasına karşın, LNG’nin Avrupa’da güç güvenliğine getirebileceği katkının farkındayız ve ABD’nin bu mevzudaki son taahhüdünü memnuniyetle karşılıyoruz.
İstanbul’da kısa mühlet evvel (31 Mart) düzenlenen Karma Ekonomik Komisyonu’nda Türk ortaklarımızla güç hakkında epey fazla şey görüştük. LNG dalındaki yetenekler ve tecrübe göz önüne alındığında, Türkiye’nin Romanya’ya LNG zincirinde doğal gaz tedarikinde de değerli bir rol oynayabileceğine inanıyoruz. Gelecekte, güç, stratejik iştirakimizin temel bir ögesi haline gelebilir.
Pekala, Montrö Sözleşmesi’nin mevcut halinin bölgesel istikrar için kâfi olduğunu düşünüyor musunuz? Karadeniz’i stratejik olarak bu kadar değerli kılan nedir?
Montrö Sözleşmesi’nin 1936’da kabul edilmesinden bu yana pek işe yaradığını düşünüyorum. Bir Dünya Savaşı ve bir Soğuk Savaş sırasında kıymetli bir imtihandan geçti. Kontrat, 80 yılı aşkın bir müddetdir Karadeniz’de istikrarı sağlıyor.
Karadeniz, Avrupa ile Asya içinde bir köprü olması niçiniyle muhakkak stratejik olarak kıymetli bir bölge. Tüm kıyı ülkelerinin Karadeniz’de
-birbirinin birebiri olmasa da- çıkarları kelam konusu. Bu farklı çıkarlardan, büyük ekonomik potansiyelden ve kendine has coğrafyasından dolayı, bölgesel istikrarı korurken bu farklı çıkarları barındırmanın bir yolunu bulmanın gelecek için büyük bir nazaranv olacağına inanıyorum. Karadeniz’e hududu olan üç NATO müttefiki olduğu için, Romanya, Türkiye ve Bulgaristan içinde daha yakın bir iş birliğinin, bu alandaki iş birliği fırsatlarından yararlanma ve güvenlik risklerini azaltma konusunda mantıklı bir birinci adım olması gerektiğini düşünüyorum.
Rusya’nın Euro 2028’e konut sahipliği yapmasıyla ilgili ülkenizin planları nelerdir?
Romanya’nın ana planı olağan olarak o final turnuvasında yer almak!
Latifeyi bir kenara bırakırsak, mevcut ortamda, kimsenin Rusya’yı büyük bir spor turnuvasının mümkün bir konut sahibi olarak gördüğünü hayal dahi edemiyorum. EURO 2028’in konut sahibini belirlemek için devam eden bir müddetç var ve Türkiye de dahil olmak üzere ortalarından seçim yapılabilecek kuvvetli teklifler var. Daha geniş bir bağlamdan bakıldığında, geçtiğimiz birkaç yılda memleketler arası spor topluluğu, Rusya’ya farklı final turnuvaları verme konusunda çok cömert davrandı ve tahminen de bundan çıkarılacak dersler var.
‘GENİŞLEME, KENDİNE HAS FAZİLETLERİNİ GÖZETEREK AVRUPA KIYMETLERİNİ PAYLAŞMAKLA İLGİLİ’
Ülkenizin Türkiye’nin AB üyelik maksadı konusundaki tavrı nedir?
Türkiye, AB’ye aday ülke pozisyonunda. Romanya da Türkiye ile Avrupa Birliği içinde açık ve yapan bir diyaloğun sürdürülmesini ve bağların derinleşmesini destekliyor. Olumlu bir ivme kazanmanın ve AB-Türkiye bağının tam potansiyelini geliştirmenin tek geçerli yolu olarak diyaloğu faal olarak savunduk. Romanya bunu üç yıl evvel AB-Türkiye Paydaşlık Konseyi’nin yapıldığı Kurul Başkanlığı sırasında açıkça kanıtladı.
Türkiye ile diyalog ve iş birliğinin 2021’den bu yana artış eğiliminde olduğunu memnuniyetle belirtiyoruz. Bilhassa geçtiğimiz yıl haziran ayında Avrupalı liderler AB’nin Türkiye ile karşılıklı faydaya dayalı bir iş birliği alakası geliştirmeye yönelik stratejik çıkarlarını anımsattı ve olumlu gündemin yolunu açtı. Ekonomik iş birliğinin arttırılması, karşılıklı çıkar bahislerinde üst seviye diyalogların sürdürülmesi yahut beşerler ortası temasların arttırılması- bunlar, yakın gelecekte olumlu sonuçlar elde etmeyi umduğumuz kilit alanlar olarak görülüyor.
2021’in ikinci yarısında bir dizi kilit dalda biroldukca Üst Seviye Diyalog toplantısı gerçekleşti. Avrupa Kurulu seviyesinde kabul edilen yaklaşım doğrultusunda, Gümrük Birliği’nin modernizasyonuna dair tartışmaların artması da bundan öncelik olarak kalmalı. Türkiye’den gelen olumlu sinyaller de gidişatın belirlenmesinde son derece kıymetli oldu. İnanç, adım adım bir daha tesis edilecek ve bunun için de sürdürülebilir yapan gayretlerin yanı sıra gerek AB gerekse üye ülkelerinin kararlılığı ve yapan angajmanı gerekecek.
Halihazırda Türkiye aday statüsünde. Bu statüyü değiştirmemeliyiz; lakin iştirak sürecinin olumlu dinamiklerini bir daha kazanabilmek için AB, üye ülkeler ve Türkiye olarak bir arada çalışmalıyız.
Sizce Ukrayna’nın AB üyeliği Türkiye’nin mümkün üyeliği için yeni bir niye olur mı? Başka bir deyişle, jeopolitik kart komşu ülkeler için yeni fırsatlar doğurdu mu?
Romanya’nın, Avrupa Birliği’nin temel siyaseti ve dönüştürücü gücünün en çarpıcı delili olmaya devam eden genişlemeyi ilerletme konusunda kararlı olduğu düzgün biliniyor. Moldova, Ukrayna yahut Gürcistan üzere Doğu komşumuz olan ülkeler için bir iştirak perspektifini destekliyoruz. Fakat, sorunuzu biraz fazla spekülatif buluyorum. Jeopolitik korkuların genişleme sürecinde rol oynadığını inkâr etmiyorum; bu durum 2004-2007 genişleme dalgası için de geçerliydi. Lakin günün sonunda genişleme, üyelik kriterlerini karşılamak ve kendine has ‘erdemlerini’ gözeterek Avrupa kıymetlerini paylaşmakla ilgili.
Fransız askerlerinin, Avrupa ülkelerinden öbür askerlerle birlikte, NATO’nun Mukabele Gücü’nün (NRF) birinci üniteleri olan Çok Yüksek Hazırlıklı Müşterek nazaranv Gücü (VJTF) kapsamında Romanya’da konuşlandırılması son haftalarda hızlandırıldı. Ülkenizin bu yeni Avrupa ve memleketler arası güvenlik mimarisine kritik katkısı ne olacak? Ülkenizin NATO’nun doğu kanadındaki kullanılmayan askeri potansiyelini değerlendirmenin bir dönüm noktası olacağını düşünüyor musunuz?
Hızlandırıldı, zira savunmaya yönelik bir ittifak olarak NATO’nun topraklarını ve nüfusunu korumak için tedbirler alması gerektiği açıktı. Komuta ve denetim zincirinin mevcut duruma uygun hale getirilmesi, NATO savunma planlarının ayarlanması, duruş ve ihtar düzeyleri üzere alınan bu kararlardan kimileri tartışmasızdi.
bahsetmiş olduğuniz üzere, NATO, İttifak’ın Kuzey-Doğu, Orta ve Güneydoğu bölgelerine binlerce daha fazla asker konuşlandırdı ve daha fazla asker (emredildiğinde konuşlandırılmaya hazır kuvvetler) hazır hale getirdi. Şu anda, Müttefik Yüksek Kumandanı /SACEUR komutasındaki birliklerin sayısı, on kat arttı.
Sonuç itibariyle, son haftalarda ülkem bu değerli kararların faydalanıcısı haline geldi. İttifak’ın Doğu Kanadı’nı savunma kapasitemizi güçlendiren tüm müttefik katkıları için minnettarız.
Bu vakte kadar, ABD’nin kayda kıymet bir varlığına sahiptik – Romanya’daki Hava Polisliği misyonlarını geliştirmek için Stryker Taburu, F-16, F-18 uçakları, Akdeniz’deki uçak gemisi USS Harry Truman (bununla birlikte Karadeniz’de gözetleme ve keşif misyonları gerçekleştiriyor); stratejik bombardıman uçakları buna yalnızca birkaç örnektir.
Ayrıyeten Fransa ve Belçika, NATO Mukabele Gücü’nün öncülüğünün (VJTF) bir kesimi olarak Mihail Kogălniceanu Hava Üssü’ne asker gönderdi. Bizim için Fransız katkısı özel bir kıymet taşıyor. Hollanda, epeyce uluslu bir tatbikata katılmak için bir birlik gönderdi. İtalyan, Alman, Birleşik Krallık ve ABD müfrezeleriyle konsolide bir hava varlığımız var. Uzun müddettir Polonyalı dostlarımızın Craiova’da MN BDE SE’ye (Multinational Brigade South-East – Çokuluslu Güneydoğu Tugayı) bağlı ve orada misyonunu sürdüren bir şirketi var.
Ülkemizdeki tüm bu müttefik konuşlandırmalarına ait kamuoyu algısı, varlıklarının bir garanti tesiri olması ve NATO’nun topraklarımızı savunabileceğine dair kuvvetli bir sinyal/mesaj vermesi niçiniyle son derece olumludur.
Rusya’nın uzun vadede İttifak için bir tehdit olmaya devam edeceğinden dolayı, bu tedbirlerin yürürlükte kalması ve çatışma daha sonrasında inşa etmemiz gereken sürdürülebilir bir Avrupa ve memleketler arası güvenlik mimarisinin birinci ögeleri olarak “yeni bir normalin” kesimi olması gerektiğini düşünüyoruz.
Bu niçinle, yeni gerçeklere yanıt verebilmek için uzun vadede kolektif halimizi bir daha gözden geçirmemiz ve uyarlamamız gerekiyor. Tüm Doğu Kanadı’nda nitekim tesirli bir yaklaşıma sahip olma gayesine ulaşmak için çalışmalarımızı sürdürmeliyiz.
Çok kısa vadede, bizim için öncelik, Romanya da dahil olmak üzere Orta ve Güneydoğu Avrupa’da muharebe kümelerinin (battle groups) kurulması ve konuşlandırılması… 24 Mart’taki NATO olağanüstü Zirvesi’nde alınan sonucu memnuniyetle karşılıyoruz.
Romanya bu yapıya konut sahipliği yapmaya hazır olduğunu tabir etti. Konut sahibi ülke perspektifinden, bu muharebe kümesi için IOC (İlk Operasyonel Yetenek – Initial Operational Capability) kriterlerinin karşılandığından emin olmak üzere gerekli adımları attık.
Romanya, AB’nin rastgele bir muharebe kümesine katıldı mı? Bu kavramın acil askeri taarruzlara süratli reaksiyon getireceğini düşünüyor musunuz?
Bildiğiniz üzere, AB muharebe kümeleri, çoklukla her biri yaklaşık 1500 çalışandan oluşan ve Avrupa Birliği’nin dünya çapındaki acil krizlere ve çatışmalara karşılık vermek için askeri süratli reaksiyon kapasitesinin ayrılmaz bir kesimini oluşturan fazlaca uluslu askeri ünitelerdir. AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Siyaseti ile ilgili rastgele bir kararda olduğu üzere, bunların konuşlandırılması da Konsey’in oybirliğiyle aldığı karara tabi… Romanya, 2006 yılında kuruluşundan bu yana çerçeve ülke olarak Yunanistan ile Avrupa Birliği Muharebe Kümesi HELBROC’a katıldı (2023’ün birinci yarı yılından itibaren tahsis edilen Rumen kuvvetleri hazır olacaktır).
Stratejik Pusula’nın kabul edilmesi, Avrupa güvenlik ve savunma alanında ileriye gerçek atılmış kıymetli bir adım oldu. Euro-Atlantik güvenliği açısından daha fazla olumsuz sonuçlardan kaçınmak için hassas bölgelere göz kulak olmak kıymetli.
AB’nin dışarıdaki krizleri yönetmede harekete geçme kapasitesini artırması ve bilhassa NATO ve ABD ile olan iştiraklerini güçlendirmesi gerekiyor. Bu bağlamda, AB-NATO iş birliğine ait yeni bir deklarasyonun süratle kabul edilmesini umuyoruz.
Rusya ve Ukrayna ile ilgili gelişmeler ve daha genel olarak Avrupa güvenliği üzere en çetrefilli hususları ele almaksızın AB-NATO iş birliğini pekiştirmekten kelam edemeyiz. Yaklaşımımızda hem NATO tıpkı vakitte AB seviyesinde yakın uyum ve Rusya’ya karşı ortak bir tavır son derece değerli.
Giderek berbatlaşan güvenlik ortamı ve bilhassa Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik haksız ve sebepsiz saldırganlığı, AB güvenliğini ve savunmasını güçlendirme muhtaçlığının altını çiziyor. Bu kriz, süratli ve birlik ortasında hareket edebilmemiz gerektiğini açıkça ortaya koydu. her neyse ki bu kriz, olağanüstü zorluklarla karşılaştığımızda ortak bir duruş sergileyebileceğimizi de gösterdi.
Kısa müddet evvel Türkiye’nin en büyük sanayi holdingi Koç Holding’in ortak teşebbüsü olan Ford Otosan ile ABD’li otomotiv devi Ford, Ford Romanya paylarının tamamını satın almak için mukavele imzaladı. Bu atak otomotiv bölümünde üçlü iş birliğini tetikleyecek mi?
Gerçek. Ford ve Koç Holding’in çoğunluk hissedarı olduğu Türk otomotiv kesiminin önde gelen şirketlerinden Ford Otosan, mart ayı ortasında Ford’un Romanya’daki Craiova fabrikasını satın almak için Ford ile mutabakata vardıklarını duyurdu. Ford Otosan, yasal onaylara tabi olarak ve istişarelerin akabinde Craiova fabrikasının ve Romanya imalat işinin mülkiyetini devralacak.
Ford Otosan, Türk şirketinin büyümesi ve AB tek pazarı ortasındaki genişleme doğrultusunda attığı bu stratejik atağın duyurusunun yanı sıra üretim kapasitesini 900 binin üzerine çıkarma maksadını de deklare etti.
Ford’un Craiova fabrikasını satın alma mutabakatı, Ford Otosan’ın Romanya’daki muvaffakiyet hikayesinde yeni bir sayfa açarak Ford Otosan’ın Avrupa’nın en büyük ticari araç üreticisi pozisyonunu güçlendiriyor ve Craiova tesisinin global otomotiv sanayisinde kıymetli bir rol oynamasını sağlıyor. Bu, ülkemin bölgesel ekonomik kalkınma için daha geniş bir strateji çerçevesinde, büyük iş hacmi ve yatırımlar için sağladığı sağlam tabanın tartışılmaz delili…
Yeşil iktisada geçiş perspektifinden bakıldığında dikkate kıymet bir konu ise, Ford Otosan’ın orta ve uzun vadede üretimin tam elektrikli araçlara kayacağını ve bunun Romanya’ya gelecekteki Avrupa endüstriyel haritasında rekabet avantajı sağlayacağını duyurması oldu.
‘ROMANYA’NIN İHRACATI TÜRKİYE PAZARINA GEREĞİNCE GİREMİYOR’
İkili ticaret ve yatırımla ilgili aktüel istatistikler de verebilir misiniz? Birbirlerinin ülkesinde Rumen ve Türk tüccarlar ve yatırımcılar hangi bölümlere odaklanıyor? Kimi alanlarda hala kullanılmayan bir potansiyel olduğunu düşünüyor musunuz?
Romanya ve Türkiye içindeki ticari ve yatırım bağları pek sağlam ve son senelerda daima olarak artıyor. İkili ticaret, ülkelerimiz içinde Stratejik İştirakin kuruluşunun 10. yılını kutladığımız 2021’de rekor düzeye ulaştı. 2021 yılındaki 8,3 milyar ABD Doları seviyesindeki ikili ticaret ölçüsü (Romanya istatistiklerine nazaran) Türkiye’yi Romanya’nın AB haricindeki en değerli ticaret ortağı pozisyonuna getirdi ve bizi ikili ticarette 10 milyar ABD Doları maksadına ulaşmaya fazlaca yaklaştırmış oldu.
Lakin, her ne kadar Romanya iktisadı en üst seviyede rekabetçi mallar üretse de, Romanya’nın ihracatı Türkiye pazarına gereğince giremiyor. Bu açıdan bakıldığında, bu mart ayı sonunda İstanbul’da düzenlenen Romanya-Türkiye Karma Ekonomik Komisyonu’nun (KEK) 27. toplantısı ve tarihi iştirak seviyelerinin kaydedildiği ikili İş Forumu, ikili ticareti 15 milyar dolara yükseltme doğrultusundaki irade ve kapasiteyi açıkça vurguladı.
Bu yeni düzey, ekonomilerimizin tamamlayıcılığına dayalı olarak Türkiye’ye yönelik olarak Romanya’nın ihracat sayılarını daha da artırarak, istikrarlı bir ticaret amacını tutturmayı içeriyor. Bunun epey daha fazlasını yapabiliriz, mesela Romanya’nın 17. bayağı Türkiye’nin esas 10 ithalat pazarı içine girmesini sağlayabiliriz.
Türk şirketlerinin Romanya’daki kuvvetli varlığını hakikaten takdir ediyoruz. Romanya’da kayıtlı 16 bin 500’den çok şirketle pek büyük olan Türk iş dünyası sağlam bir ortak ve Romanya’nın ve bölgenin ekonomik kalkınmasına kıymetli katkı sağlayan taraftır. Türkiye’nin stratejik coğrafik pozisyonu, Karadeniz’e yakınlığı ve gibisi iş uygulamaları ve Balkanlardaki kültürel etik benzerliği de bu durumu destekliyor. Romanya makamlarının Türk yatırımlarına yönelik süregelen açıklığının ve bilhassa katma bedelli eserler üretmeyi amaçlayanlar için yeni yatırımlara ve mevcut yatırımların çoğaltılmasına verilen takviyenin ispatı olabilecek biroldukca muvaffakiyet hikayesi var.
Bence, şirketlerin üretim faaliyetlerinin Asya’dan Avrupa’ya taşınması için Romanya’nın sunduğu kusursuz şartlardan yararlanmak için fazlaca hakikat bir vakit içindema kelam konusu. Ayrıyeten endüstriyel üretim, ziraî besin sanayisi, otomotiv ve tarım makineleri, petrol ve gaz, yenilenebilir güç, bilgi teknolojileri ve irtibat üzere biroldukca alanda bir arada yeni kalkınma projeleri başlatacak kaynaklara sahip olduğumuza inanıyorum. Araştırma ve yenilik, ikili iş birliğini geliştirecek ilgi alanları olarak görülüyor.
Pekala Sayın Büyükelçi, son senelerda Romanya’ya kaç Suriyeli mülteci yerleştirildi ve onlar için geliştirilen entegrasyon projeleri nelerdi?
Romanya’da, çoğunluğu 30-40 yılı aşkın bir müddetdir burada olan yaklaşık 4 bin 500 Suriyeli yaşıyor ve Romanya devletinin sunduğu burslar temelinde Romanya’da eğitim gördükten daha sonra buraya yerleşiyor. Bu süreç bugün de devam ediyor. Romanya’da mülteci statüsüne sahip Suriyelilerin sayısı ise Şubat 2022’de 2 bin 121 kadar. Sığınma müracaatında bulunan 207 Suriyeli daha var. Hükümet, ilgili bireylerin muhafaza ve tahlillerden yararlandığı ve mültecilerin entegrasyon imkanlarından ve toplum dayanağından faydalandığı elverişli bir müdafaa ortamını teşvik ediyor.
Romanya, 2021’de 2020’ye bakılırsa yüzde 59 oranda daha fazla sığınma başvurusu kaydetti ve mülteci nüfusunda yüzde 17’lik bir artış yaşadı. 2021’de Romanya Hükümeti, IOM (International Organization for Migration) ve UNHCR (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği), Timisoara kentindeki Mültecilere Yönelik Acil Transit Merkezi için mültecilerin gereksinimlerine daha sıkıntısız ve daha verimli bir yaklaşım ve cevap verilmesini sağlayan yeni bir gayriresmi mutabakat imzaladı.
Entegrasyon açısından, Romanya’daki Türk toplumunun durumunu nasıl değerlendirirsiniz? en çok hangi alanlarda çalışıyorlar, kendileri için geliştirilen entegrasyon araçları neler?
Türkler ve Rumenler, yüzlerce yıllık beraberliklerinde birbirlerinin kültürlerine, geleneklerine ve lisanlarına hürmet duydular. Romanya’daki Türk-Tatar topluluğu, Romanya ile Türkiye içinde kuvvetli bir temas sağlıyor ve Romanya devleti onların tam özgürlük şartlarından yararlanmasını temin ediyor. Tarihî olarak, bu topluluk Güneydoğu’da, Karadeniz’in yakınında, Dobrogea bölgesinde yaşıyor. Romanya’nın büyükelçisi olarak, Türk yetkililerin ağzından, tüm toplum ortasında bütünleşme ve bir ortada yaşama örneği manasına gelen ‘Dobrogea modeli’ terimine atıfta bulunulduğunu pek sık işitiyorum ve bundan gurur duyuyorum.
Not: Röportajlara hem Türkçe tıpkı vakitte İngilizce web sitemizden erişim mümkün.