kunteper
Member
DİYARBAKIR- Diyarbakır hareketli geçen Mart ayını geride bıraktı. 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü ve Newroz kutlamasının gerçekleştiği Diyarbakır’ın konukları da vardı. CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun akabinde, İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer ile Kadıköy Belediye Lideri Şerdil Dara Odabaşı, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’nın (DTSO) davetine icabet etti. İki belediye lideri Diyarbakırlı iş insanlarıyla bir ortaya gelerek çeşitli konularda iş birliği üzerine fikir alışverişinde bulundular.
DTSO’nun bir öbür konuğu ise Erbil Valisi Omid Xoşnav’dı. Xoşnav’ın Diyarbakır ziyareti sırasında Vali Münir Karaloğlu’na “Kürdistan Albümü” ikram etmesi, kimi milliyetçi kısımları rahatsız etti. Toplumsal medyada ırkçı paylaşımlar yapıp, hediyeyi kabul ettiği için Vali Karaloğlu’nu da maksat aldılar.
Öte yandan ülkedeki ekonomik kriz, yaklaşan seçimler ve kurulan ittifaklar, olağan olarak Diyarbakır’ın da gündeminde.
Bütün bunları, Kürdistan albümü niçiniyle yapılan ırkçı paylaşımlardan başlayarak, DTSO İdare Şurası Lideri Mehmet Kaya ile konuştuk.
‘ANORMAL OLAN IRKÇI PAYLAŞIMLAR’
Davetiniz üzerine Diyarbakır’a gelerek 1’inci Mezopotamya Turizm ve Gastronomi Fuarı’na katılan Erbil Valisi’nin Diyarbakır Valisi’ne Kürdistan albümü armağan etmesi toplumsal medyada ırkçı paylaşımlara niye oldu. Ne dersiniz?
Irkçı paylaşımlar, Kürt sorunu konusunda nerede olduğumuzun hayli acıklı bir göstergesi. Bu kadar bedeller ödendi, beşerler öldü, tahlil süreçleri yaşandı. İktidar Kürt probleminde hayli yol aldığını söylemiş oldu fakat dönüp baktığınız vakit Kürdistan ismine tahammül olmadığını görüyoruz. Bu ortamı yaratan da maalesef siyasettir. Bu tip yansıları besleyen bir siyasi anlayış hakim. Bunu yalnızca toplumsal medyadaki ırkçı paylaşımlar olarak görmemek lazım. Daha evvel Kürdistan sözünü kullanan bir akademisyen açığa alındı. Siirt’te bir yurttaş birebir münasebetle gözaltına alındı. bu biçimde bakınca demek ki Kürt probleminde hiç yol almamışız. İktidarın yarattığı siyasi atmosfer bu tıp ırkçılara yer hazırlıyor. Bunda muhalefetin de hissesi var. Bu ırkçı zihniyete iktidarın da muhalefet partilerinin de daha kuvvetli bir sesle karşı durması gerekiyor. Erbil bugün Kürdistan Bölgesi’nin başşehri. Erbil Valisi şüphesiz Erbil albümü verecek, biz de ona Diyarbakır albümü verdik. Bundan daha olağan ne olabilir? Olağandışı olan bu ırkçı zihniyettir. İktidar ve muhalefet şunu görmeli ki Kürtçe müzikler, Kürtçe karşılamalar bugünün Kürt sıkıntısına hayli katkı sağlamaz. Bu cins sembolik şeyler tahminen 90’lı senelerda bir mana söz edebilirdi. Lakin bugün Kürt sorunu artık tek başına Türkiye’nin sorunu değil, bu coğrafyanın genel bir sonu haline dönüşmüş. Buna göre siyasetler üretilmeli ve tahlil için adımlar atılmalı. Hükümet ve muhalefet partileri bu hususta yanlışsız adımlar atarsa, ırkçıların önü de alınır.
Aslında ırkçı telaffuzlara de yansılar geldi. AK Parti Vilayet Lideri Diyarbakır Valisi’ni destekledi ve öbür partiler ırkçı paylaşımları kınadılar.
Evet. Ve bu yansılar yalnızca toplumsal medyada ırkçı telaffuzlarda bulunanlara yönelik değildi. beraberinde hükümete de yönelikti. Güvenlikçi siyasetlere devam ederseniz, IKBY’deki bağımsızlık seçimine müdahale ederseniz, Irak ve Suriye’de Kürt aykırısı bir siyaset izlerseniz bu sorunu çözmezsiniz ve reaksiyon alırsınız. Bu bir siyaset da olmaz. Bu çeşit ırkçı yaklaşımlar Kürt toplumunda her vakit reaksiyonla karşılanacak.
‘IKBY TİCARİ PARTNERİMİZDİR’
IKBY ile ticaret konusuna gelirsek. IKBY ile Türkiye içinde siyasi tansiyon yaşandığında ticaret de etkileniyor. Şimdiki durum nedir?
Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi ile Türkiye’nin ticari bağlarını bir yere getirmeye çalışıyoruz. Bizim stratejimiz komşu ülke anlayışı üzerinedir. Kesinlikle bizim kardeşlerimizdirler, kesinlikle önemsiyoruz Kürdistan Bölgesi’nin varlığını, ülke olma statüsünü ve bunların hepsini destekliyoruz. Komşumuz pozisyonundaki bölgede Kürtçe konuşuluyor, kültürler birebir ve bu da daha kolay diyalog kurmamızı sağlıyor. Öte yandan epey değerli ticari partnerimizdir. Türkiye’nin lehine öbür bir ülke ile bu kadar kıymetli bir ticari hacmimiz yoktur.
Ticaret hacmini yalnızca Diyarbakır için söylemiyorsunuz, değil mi?
Hayır, Türkiye için söylüyorum. Türkiye ile Irak ticaretinde Diyarbakır bir damla su bile değildir, yıllık sayılara baktığımız vakit. 2021’de 11 milyar dolara varan bir ticaret hacminden bahsediyorum. Diyarbakır için ise 250 milyon dolar civarında.
Ekonomik krizin panzehri ticarettir lakin Irkçılık o kadar gözlerini bürümüş ki bu şartlarda bile Kürdistan sözüne tahammül edemiyorlar. Bu akıl ticareti de engelliyor. Ticareti kolaylaştıracak biçimde kapılar açılırsa, 50 milyar dolara ulaşacak bir ticari hacim var. Bunu bürokratalar da hükümetin ortasındakiler de görüyor. Fakat şu anda bölgeden Erbil’e uçak seferleri yapılmıyor. Habur’dan mal gönderiyorsunuz, 5 gün sırada bekliyorsunuz. Bir ülke, ticaretini bu kadar aksatmaz.
‘6 PARTİNİN KÜRT SİYASETİ NEDİR?’
Seçimler yaklaşırken Kürt sorununda muhalefetin tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şu durumda iktidardan fazla oy alan bir muhalefet var. 6 muhalefet partisi görüşmeler yapıyor. HDP’yi ortalarına almıyorlar, almasınlar, HDP kendi stratejisini belirlemiş aslına bakarsanız. Lakin temel olarak bu 6 partinin Kürt siyaseti nedir? Sizin bölgedeki Kürtlerle ilginiz ne? Nereye taşımak istiyorsunuz? Lakin bu muhalefet partilerinin de iktidar partisi üzere Kürtçe müzik söylemekle, Kürtçe güzel geldin demekle yetindiğini görüyoruz. Bunu bir lütuf olarak göstermek, Kürtlere hakarettir.
‘KILIÇDAROĞLU NABIZ YOKLADI’
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, yaptığı görüşmeler, verdiği iletiler hakkında ne söylemek istersiniz?
Sayın Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, ‘seçimde cumhurbaşkanı adayı olursam Kürtlerden oy alabilir miyim?’ sorusuna yanıt almak içindi. Burada geniş bölümlere dokunmak, nabız yoklamak istedi. Bu manada bizim için değil lakin CHP için milattı Diyarbakır ziyareti. Bilhassa DİTAM’ın toplantısında 70’e yakın bölge STK’sinin katıldığı CHP toplantısında her mevzuda sorular soruldu ve kendisi de bir biçimde yanıt verdi. Bu bile kıymetliydi. “Kürt sorunu konusunda tahlil teklifimiz var” demesi ve 5 unsur sayması da CHP için milattı. Kürtlerden oy almak istiyor lakin HDP’ye karşın mi bunu istiyor yoksa HDP’den dayanak alarak mı oy alacak? Bence ikincisine çalışıyor Kılıçdaroğlu. Yani HDP’ye, HDP’nin adayına karşın buradan oy alamayacağını biliyor. Fakat şu da var, HDP ile bir konsensüs kursa bile Kürtleri ikna etmek zorunda. Kılıçdaroğlu’nun muhafazakar bölümle görüşmesi de bu niçinle. Zira muhafazakar kesim HDP’ye oy veriyor lakin CHP ile her vakit aralı oldu. Bu niçinle CHP, Kürt probleminin tahliline yönelik açılımlar için adımlar atmak zorunda. Son devirlerde bununla ilgili açıklamalar yapıyor. En azından sıkıntıyı reddetmiyor ve “Bu sıkıntı çözülmeli” diyor. ‘Bölge Kılıçdaroğlu’na ya da CHP’ye oy vermez’ anlayışını yıkmaya yönelik bir ziyaretti. Bu çalışmayı yaptı ve buna devam da edecek. Zira görünen şu ki HDP üçüncü bir güç olarak hem Meclis’te tıpkı vakitte Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir aktör olacak. Bu 6’lı ittifak da ister istemez bir Cumhurbaşkanı adayı çıkaracak. Lakin 6’lı ittifak ortasında yer alan DEVA ve Saadet partilerinin nispeten bölge ile bir teması var. Öteki partilerin burada bir tabanı yok ve Kürt sıkıntısının tahliliyle ilgili yol alamayan partiler. CHP için de tıpkı şeyi söylemek mümkündü lakin artık cumhurbaşkanlığı seçimi niçiniyle bölge ile temaslarını arttıracaktır.
‘BU FARKLI BİR KRİZ’
‘Ekonomik kriz ve Diyarbakır’ biçiminde bir başlık olursa ne demek istersiniz?
Geçmiş krizlerden epeyce farklı bir kriz yaşanıyor. Bölgede refah seviyesi düşük ve büyük ölçekli yatırımlar yok maalesef. Lakin burası tarım bölgesi ve sosyal-aile bağları kuvvetli. İşsiz genç nüfus batıda iş bulduğunda ailesine dayanakta bulunuyor. Bu alakalar niçiniyle evvelki krizler nispeten daha yavaşça hissediliyordu. Ancak bu kriz daha farklı. Krizden etkilenmeyen bölüm yok. Bilhassa güçteki ağır artış, gübre fiyatları, un fiyatları herkesi etkiledi. Büyük şirketleri etkileyen döviz artışlarından farklı olarak her kısmı etkiledi. Beşerler ekemez hale geliyor. Ekemez hale gelince kelam konusu toplumsal bağlantı de ister istemez etkileniyor. İstihdamda bölgede ara kaydedildi 6. Bölge teşviki ile. Emek ağır kesimden bölgeye gelişler yaşandı. Bir de Türkiye’nin en genç nüfusuna sahibiz ve gençler iş imkanına sahip oldu. Nispeten kıymetli bir hareketlenme yaşandı. 20 yıldır DTSO’dayım ve birinci sefer sanayi altyapısı konusunda eksiksiz gelişmeler yaşandı diyebilirim. Geçmişte iş insanlarını çağıramıyorduk zira OSB’de altyapı yoktu. Gelen insanlara OSB’de yer bulamıyorduk. Artık bölgede 3 tane büyük OSB var. Artık bu kıymetliydi ve bu gelişmeleri yakalamışken kriz vakitsiz oldu. Bilhassa IKBY ile gerçek bir siyasi diyalog kurulsa, sosyal-ekonomik bir gelişme kaydedecekti. Bu kriz bizi de epey etkilemeye başladı. Binin üzerinde emekçi çalıştıran bir iki firmamız var. Bu sayı 10’a kadar çıkabilir fakat kriz olunca onlar da durmaya başladılar.
‘140 ŞİRKET MERKEZİNİ BATIYA TAŞIDI’
Yatırımcının bankalardan kredi almakla ilgili problemleri vardı. Hala o denli mi?
Bölgedeki yatırımcıların en büyük meselelerinden biri de finanse edilmemesi. Birfazlaca bakana tabir etmemize karşın bir türlü çözülmedi sorun ve bir kangrene dönüştü. Bankaların bölgeye mahsus keyfi uygulamaları var. Banka müdürleri yatırımcılara, krediye ulaşmak isteyenlere merkezinizi batıya taşıyın demeye başladılar. Bunu büyük ölçekli firmalara söylüyorlar lakin büyük ölçekli firmalar da bizim olmaza almazımız. Bunların bölgede kalması gerekiyor. Zira onlar hem sermaye yoğunluklular birebir vakitte bölgede büyük istihdam açıyorlar. Finansı engellenince yatırımcı burada durmak istemez, öbür bölgeye sarfiyat. Tıpkı firma Diyarbakır’da 5 milyon kredi alamazken merkezini Ankara’ya götürdüğünde iki günde 30 milyon kredi alabiliyor. 2020-2021 senelerında 140 şirket merkezini batıya taşıdı. Bunları ardık ve niye şirketlerini batıya taşıdıklarını sorduk. Birinci münasebetleri krediye ulaşamamak. İkinci münasebet Diyarbakır şirketi batıda iş almaya kalkarsa CHP’li belediye bile iş vermemeye başlıyor. Bu yüzden Ankara merkezli şirket olarak ihalelere katılmayı tercih ediyorlar. Bu, bölgeden sermaye ve beyin göçüne niye oluyor. Bunun önüne geçebilirsek krizi de daha rahat aşabilirdik lakin şu şartlarda mümkün görünmüyor.
‘SÖZ KONUSU KÜRTLER OLUNCA İŞLER DEĞİŞİYOR’
Artık bu örnekten yola çıkarak “memleket bölünmüş” demek de mümkün oluyor.
Evet, işin ironisi bu. halbuki tahlil kolay. Yerinde üreteceksin, yerinde kaynak sağlayacaksın. bu biçimde krizleri daha rahat aşarız. Daha evvel yakalayamadığımız yatırım ortamı desteklenmeli. şüphesiz bir tek bununla aşılmaz kriz. Kabaca Kürt sorunu dediğimiz ve ticareti de engelleyen sıkıntıya yaklaşımın, siyasetin da değişmesi lazım. Biraz evvel konuştuğumuz IKBY ile münasebetlerden Nusaybin hudut kapısının açılmasına kadar siyasetlerin değişmesi gerekiyor. İsrail ve Ermenistan’la münasebetler geliştiriliyor, yanlış bir şey yok, bu yanlışsız bir siyasettir. Fakat kelam konusu Kürtler olunca işler değişiyor. Suriye senin komşun, Suriye kapısını açsan, gayri safi ulusal hasıladan en az hisse alan bütün bölge kalkınır. Sav ediyorum, Nusaybin kapısı açılsa yılda 5 milyar dolar ticaret hacmi olacak. Dünyada arbedeli olduğun tüm ülkelerle sorunu çözüyorsun da Kürtlerin olduğu bölgelerle niye çözmüyorsun? Hükümet aklı çözmekten yana, bunu görüyoruz zira biroldukca AK Partili bizimle birebir cümleyi kuruyor. AK Parti’den sorunun tahlilini isteyen bu kadar insan var ise sahiden MHP iştiraki AK Parti’ye büyük ziyan veriyor bu bahiste. Tıpkı şeyi düşünüp konuşacağız ancak olmuyor diyeceksiniz. Bunun öteki bir açıklaması yok. Bu da bizi korkuyor doğrusu. Bunu gördükleri biçimde yapmıyorlarsa, daha makus siyasetlerle mı karşılaşacağız kaygısı hakim oluyor.
‘KRİZ 2023’TE HİSSEDİLECEK’
her insanın karşılık aradığı soruyu size sorayım: Ekonomik kriz ne vakit ve nasıl bitecek?
Kriz o denli kolay bitmeyecek, bunu görmemiz lazım. Bu krizin altında yatan kıymetli niçinlerden bir tanesi gerçek faizin yüksek olmasıdır. Hükümetin düşük faiz uygulaması var ancak o faizden yararlanan yatırımcı yok. İkincisi, Türk parasının paha kaybetmesi ve üçüncüsü, güç fiyatlarının inanılmaz yükselmesi. Hükümet, gücün gerçek manada fiyatlandırılmadığını deklare etti, en epeyce ürküten niçinlerden biri budur. Hükümet gücün yüzde 90’ını sübvanse ediyor fakat bu sübvansiyonu vakit içinde kaldıracağını söylüyor. Bu süreç başladığında biz bugünleri arar duruma geleceğiz. bu biçimde herkes, yatırımcısı, işletmecisi kendilerine yansıyacak maliyetleri uygun hesaplamak zorunda. Artık taban fiyata yıl ortasında bir artırım daha yapılacağı söyleniyor. Bizler iş insanlarıyız, kurum sahipleriyiz. Biz bu işletmelerimizi yıllık bütçeler ile hazırlıyoruz. Ortada şuna artırım yapayım deme talihimiz yok. Temaslarımız var kendimize göre. Doğrusu ben 2023’te bu krizi daha fazla hissedeceğiz tasası taşıyorum. Krizin 2023’te daha derinleşeceğine inanıyorum. Tedbir alma talihimiz düşük, kredi alma bahtımız da yok. Burada beşerler öz kaynaklarını satarak bir biçimde ticarete katacaklar ya da tefeciye gitmek zorunda kalacaklar ve kimsenin tefeciden daha fazlaca kazanma bahtı yok. Faiz oranları yüksek değil lakin ulaşılabilirliği yok. Özel bankalardan kredi aldığınız vakit yüzde 27-30 oranının altında faizle kredi alamazsınız. Bu faizle bir işletmeyi çevirme bahtınız yok. İşletmelerin personel çıkarma, kapanma, iflas etme üzere süreçleri 2022 yılının sonunda daha sıcak bir biçimde yaşayacağımızı düşünüyorum.
‘İTTİFAK SOMUT PROJELER SUNMALI’
Bu kriz ortamında seçime nasıl gideceğiz?
Türkiye’nin fiyat düzenlemesi yaparak, enflasyonu düşürerek seçime gitme ihtimalini epey düşük görüyorum. Bunu söylerken gelecek olan hükümetin de bir itimat vermesi gerektiğine dikkat çekmek istiyorum. Meseleleri evvelki hükümetlere yıkarlar, gerçek. Lakin gelecek hükümet bunu nasıl düzeltecek? Bence bu 6’lı ittifakın AK Parti zıtlığından çıkıp vatandaşa ekonomik itimat vermesi gerekiyor. Siyaseten inanç vermesi gerekiyor. Soyut kavramlar üzerinden vatandaştan oy alabilirler mi, epeyce emin değilim. Beşerler somut projeler görmek isterler. Kürt sorunu devam ettikçe, dünya ile hakikat ilgiler kurmadığımız sürece, dışarıdan yatırımcı getirecek demokratik adımların gerisinde durmadığınız sürece ülkede ekonomik ve siyasi kriz devam eder.
Bunları mevcut hükümet için söylüyorsunuz, değil mi?
Evet, bunlar hükümetin yapmadıkları. Kürt meselesinde tahlil yok, bölge ülkeleriyle ticaret hacmimiz istenen seviyede değil, dışarıdan yatırımcı gelmediği üzere dışarıdaki yatırımcıyla Türkiye’de bile görüşülemiyor. Bunları değiştirebileceğiniz esaslı ıslahatlara vatandaşı ikna etmek zorundasınız. Anket sonuçları hükümetin hala aşikâr bir oy potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor. Demek ki muhalefet daha yeterli işler yapacağına dair vatandaşa kuvvetli bir inanç veremedi çabucak hemen. Muhalefet bunu sorgulamalı. Enflasyonu ve başka meseleleri çözeceğine dair seçmeni ikna etmeli.
‘HDP BÖLGEDE BİRİNCİ PARTİ OLACAK’
Bu siyasi ve ekonomik ortamda HDP ile ilgili ne söylemek istersiniz?
Hangi partiye HDP’ye yapılan operasyon yapılsa, hangi partinin 51 belediye liderini, yöneticisini mahpusa atacaksınız ya da yurt dışına gitmek zorunda kalacak ve oy oranı artacak. Bu fiziki bir müdahaleyle engellenebilecek bir durum değil. Bunu gerçek okumak lazım. Anketler HDP’nin oy oranını 12-13 bandının altında gösteremiyor ve HDP oyunu koruyor. Kürtlerin temsiliyetini bir tek HDP’ye bırakan da mevcut siyasetlerdir. Evet, Kürtler bu ülkede yönetmek istiyor. Koalisyon ortasında olmak istiyor ve Türkiye maalesef bu fırsatı kaçırıyor. Bu da Kürtlerin kendini HDP’de bulmasına niye oluyor. Bugün AK Parti’nin bürokratına, bakanına, milletvekillerine, valilerine rektörlerine bakın, Kürt yok. Cumhur İttifakı’nda MHP var. Öteki ittifaka bakıyorsun, bizim odamızın üye sayısı kadar takviyesi olmayan bir partiyi alıyorsun ittifaka fakat bir Kürt partisini almıyorsun. Her iki ittifak da Kürtleri içine almıyor. Haydi HDP’yi kriminalize ettiniz, Kürtlerin 10 tane öbür partisi var, bunlardan birini alın ittifaka. Siz Kürtleri siyasi işbirliğine, ülke idaresine almazsanız onların da adresi HDP olur. HDP’nin her kısımdan insanı bünyesinde bulundurmasının sebebi de budur. HDP’nin öncülü olduğunu söyleyebileceğimiz partiler 90’lı senelerda fakir partisiydi ve Bağlar üzere fakir bölgelerden hayli oy alıyordu. Bugün HDP’nin Bağlar ile Kayapınar’dan aldığı oylara bakın, Kayapınar’dan aldığı oy neredeyse Bağlar’ı geçmiş durumda. Demek ki HDP burjuvasıyla, emekçisiyle bir kitle partisine dönüştü. Seçime oy telaşı olmadan girecek ve bölgede bir daha birinci parti olacak. Görünen o ki HDP, hükümetin kurulmasında ve Cumhurbaşkanı’nın seçiminde de kıymetli bir aktör haline gelecek.
DTSO’nun bir öbür konuğu ise Erbil Valisi Omid Xoşnav’dı. Xoşnav’ın Diyarbakır ziyareti sırasında Vali Münir Karaloğlu’na “Kürdistan Albümü” ikram etmesi, kimi milliyetçi kısımları rahatsız etti. Toplumsal medyada ırkçı paylaşımlar yapıp, hediyeyi kabul ettiği için Vali Karaloğlu’nu da maksat aldılar.
Öte yandan ülkedeki ekonomik kriz, yaklaşan seçimler ve kurulan ittifaklar, olağan olarak Diyarbakır’ın da gündeminde.
Bütün bunları, Kürdistan albümü niçiniyle yapılan ırkçı paylaşımlardan başlayarak, DTSO İdare Şurası Lideri Mehmet Kaya ile konuştuk.
‘ANORMAL OLAN IRKÇI PAYLAŞIMLAR’
Davetiniz üzerine Diyarbakır’a gelerek 1’inci Mezopotamya Turizm ve Gastronomi Fuarı’na katılan Erbil Valisi’nin Diyarbakır Valisi’ne Kürdistan albümü armağan etmesi toplumsal medyada ırkçı paylaşımlara niye oldu. Ne dersiniz?
Irkçı paylaşımlar, Kürt sorunu konusunda nerede olduğumuzun hayli acıklı bir göstergesi. Bu kadar bedeller ödendi, beşerler öldü, tahlil süreçleri yaşandı. İktidar Kürt probleminde hayli yol aldığını söylemiş oldu fakat dönüp baktığınız vakit Kürdistan ismine tahammül olmadığını görüyoruz. Bu ortamı yaratan da maalesef siyasettir. Bu tip yansıları besleyen bir siyasi anlayış hakim. Bunu yalnızca toplumsal medyadaki ırkçı paylaşımlar olarak görmemek lazım. Daha evvel Kürdistan sözünü kullanan bir akademisyen açığa alındı. Siirt’te bir yurttaş birebir münasebetle gözaltına alındı. bu biçimde bakınca demek ki Kürt probleminde hiç yol almamışız. İktidarın yarattığı siyasi atmosfer bu tıp ırkçılara yer hazırlıyor. Bunda muhalefetin de hissesi var. Bu ırkçı zihniyete iktidarın da muhalefet partilerinin de daha kuvvetli bir sesle karşı durması gerekiyor. Erbil bugün Kürdistan Bölgesi’nin başşehri. Erbil Valisi şüphesiz Erbil albümü verecek, biz de ona Diyarbakır albümü verdik. Bundan daha olağan ne olabilir? Olağandışı olan bu ırkçı zihniyettir. İktidar ve muhalefet şunu görmeli ki Kürtçe müzikler, Kürtçe karşılamalar bugünün Kürt sıkıntısına hayli katkı sağlamaz. Bu cins sembolik şeyler tahminen 90’lı senelerda bir mana söz edebilirdi. Lakin bugün Kürt sorunu artık tek başına Türkiye’nin sorunu değil, bu coğrafyanın genel bir sonu haline dönüşmüş. Buna göre siyasetler üretilmeli ve tahlil için adımlar atılmalı. Hükümet ve muhalefet partileri bu hususta yanlışsız adımlar atarsa, ırkçıların önü de alınır.
Aslında ırkçı telaffuzlara de yansılar geldi. AK Parti Vilayet Lideri Diyarbakır Valisi’ni destekledi ve öbür partiler ırkçı paylaşımları kınadılar.
Evet. Ve bu yansılar yalnızca toplumsal medyada ırkçı telaffuzlarda bulunanlara yönelik değildi. beraberinde hükümete de yönelikti. Güvenlikçi siyasetlere devam ederseniz, IKBY’deki bağımsızlık seçimine müdahale ederseniz, Irak ve Suriye’de Kürt aykırısı bir siyaset izlerseniz bu sorunu çözmezsiniz ve reaksiyon alırsınız. Bu bir siyaset da olmaz. Bu çeşit ırkçı yaklaşımlar Kürt toplumunda her vakit reaksiyonla karşılanacak.
‘IKBY TİCARİ PARTNERİMİZDİR’
IKBY ile ticaret konusuna gelirsek. IKBY ile Türkiye içinde siyasi tansiyon yaşandığında ticaret de etkileniyor. Şimdiki durum nedir?
Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi ile Türkiye’nin ticari bağlarını bir yere getirmeye çalışıyoruz. Bizim stratejimiz komşu ülke anlayışı üzerinedir. Kesinlikle bizim kardeşlerimizdirler, kesinlikle önemsiyoruz Kürdistan Bölgesi’nin varlığını, ülke olma statüsünü ve bunların hepsini destekliyoruz. Komşumuz pozisyonundaki bölgede Kürtçe konuşuluyor, kültürler birebir ve bu da daha kolay diyalog kurmamızı sağlıyor. Öte yandan epey değerli ticari partnerimizdir. Türkiye’nin lehine öbür bir ülke ile bu kadar kıymetli bir ticari hacmimiz yoktur.
Ticaret hacmini yalnızca Diyarbakır için söylemiyorsunuz, değil mi?
Hayır, Türkiye için söylüyorum. Türkiye ile Irak ticaretinde Diyarbakır bir damla su bile değildir, yıllık sayılara baktığımız vakit. 2021’de 11 milyar dolara varan bir ticaret hacminden bahsediyorum. Diyarbakır için ise 250 milyon dolar civarında.
Ekonomik krizin panzehri ticarettir lakin Irkçılık o kadar gözlerini bürümüş ki bu şartlarda bile Kürdistan sözüne tahammül edemiyorlar. Bu akıl ticareti de engelliyor. Ticareti kolaylaştıracak biçimde kapılar açılırsa, 50 milyar dolara ulaşacak bir ticari hacim var. Bunu bürokratalar da hükümetin ortasındakiler de görüyor. Fakat şu anda bölgeden Erbil’e uçak seferleri yapılmıyor. Habur’dan mal gönderiyorsunuz, 5 gün sırada bekliyorsunuz. Bir ülke, ticaretini bu kadar aksatmaz.
‘6 PARTİNİN KÜRT SİYASETİ NEDİR?’
Seçimler yaklaşırken Kürt sorununda muhalefetin tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şu durumda iktidardan fazla oy alan bir muhalefet var. 6 muhalefet partisi görüşmeler yapıyor. HDP’yi ortalarına almıyorlar, almasınlar, HDP kendi stratejisini belirlemiş aslına bakarsanız. Lakin temel olarak bu 6 partinin Kürt siyaseti nedir? Sizin bölgedeki Kürtlerle ilginiz ne? Nereye taşımak istiyorsunuz? Lakin bu muhalefet partilerinin de iktidar partisi üzere Kürtçe müzik söylemekle, Kürtçe güzel geldin demekle yetindiğini görüyoruz. Bunu bir lütuf olarak göstermek, Kürtlere hakarettir.
‘KILIÇDAROĞLU NABIZ YOKLADI’
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, yaptığı görüşmeler, verdiği iletiler hakkında ne söylemek istersiniz?
Sayın Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, ‘seçimde cumhurbaşkanı adayı olursam Kürtlerden oy alabilir miyim?’ sorusuna yanıt almak içindi. Burada geniş bölümlere dokunmak, nabız yoklamak istedi. Bu manada bizim için değil lakin CHP için milattı Diyarbakır ziyareti. Bilhassa DİTAM’ın toplantısında 70’e yakın bölge STK’sinin katıldığı CHP toplantısında her mevzuda sorular soruldu ve kendisi de bir biçimde yanıt verdi. Bu bile kıymetliydi. “Kürt sorunu konusunda tahlil teklifimiz var” demesi ve 5 unsur sayması da CHP için milattı. Kürtlerden oy almak istiyor lakin HDP’ye karşın mi bunu istiyor yoksa HDP’den dayanak alarak mı oy alacak? Bence ikincisine çalışıyor Kılıçdaroğlu. Yani HDP’ye, HDP’nin adayına karşın buradan oy alamayacağını biliyor. Fakat şu da var, HDP ile bir konsensüs kursa bile Kürtleri ikna etmek zorunda. Kılıçdaroğlu’nun muhafazakar bölümle görüşmesi de bu niçinle. Zira muhafazakar kesim HDP’ye oy veriyor lakin CHP ile her vakit aralı oldu. Bu niçinle CHP, Kürt probleminin tahliline yönelik açılımlar için adımlar atmak zorunda. Son devirlerde bununla ilgili açıklamalar yapıyor. En azından sıkıntıyı reddetmiyor ve “Bu sıkıntı çözülmeli” diyor. ‘Bölge Kılıçdaroğlu’na ya da CHP’ye oy vermez’ anlayışını yıkmaya yönelik bir ziyaretti. Bu çalışmayı yaptı ve buna devam da edecek. Zira görünen şu ki HDP üçüncü bir güç olarak hem Meclis’te tıpkı vakitte Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir aktör olacak. Bu 6’lı ittifak da ister istemez bir Cumhurbaşkanı adayı çıkaracak. Lakin 6’lı ittifak ortasında yer alan DEVA ve Saadet partilerinin nispeten bölge ile bir teması var. Öteki partilerin burada bir tabanı yok ve Kürt sıkıntısının tahliliyle ilgili yol alamayan partiler. CHP için de tıpkı şeyi söylemek mümkündü lakin artık cumhurbaşkanlığı seçimi niçiniyle bölge ile temaslarını arttıracaktır.
‘BU FARKLI BİR KRİZ’
‘Ekonomik kriz ve Diyarbakır’ biçiminde bir başlık olursa ne demek istersiniz?
Geçmiş krizlerden epeyce farklı bir kriz yaşanıyor. Bölgede refah seviyesi düşük ve büyük ölçekli yatırımlar yok maalesef. Lakin burası tarım bölgesi ve sosyal-aile bağları kuvvetli. İşsiz genç nüfus batıda iş bulduğunda ailesine dayanakta bulunuyor. Bu alakalar niçiniyle evvelki krizler nispeten daha yavaşça hissediliyordu. Ancak bu kriz daha farklı. Krizden etkilenmeyen bölüm yok. Bilhassa güçteki ağır artış, gübre fiyatları, un fiyatları herkesi etkiledi. Büyük şirketleri etkileyen döviz artışlarından farklı olarak her kısmı etkiledi. Beşerler ekemez hale geliyor. Ekemez hale gelince kelam konusu toplumsal bağlantı de ister istemez etkileniyor. İstihdamda bölgede ara kaydedildi 6. Bölge teşviki ile. Emek ağır kesimden bölgeye gelişler yaşandı. Bir de Türkiye’nin en genç nüfusuna sahibiz ve gençler iş imkanına sahip oldu. Nispeten kıymetli bir hareketlenme yaşandı. 20 yıldır DTSO’dayım ve birinci sefer sanayi altyapısı konusunda eksiksiz gelişmeler yaşandı diyebilirim. Geçmişte iş insanlarını çağıramıyorduk zira OSB’de altyapı yoktu. Gelen insanlara OSB’de yer bulamıyorduk. Artık bölgede 3 tane büyük OSB var. Artık bu kıymetliydi ve bu gelişmeleri yakalamışken kriz vakitsiz oldu. Bilhassa IKBY ile gerçek bir siyasi diyalog kurulsa, sosyal-ekonomik bir gelişme kaydedecekti. Bu kriz bizi de epey etkilemeye başladı. Binin üzerinde emekçi çalıştıran bir iki firmamız var. Bu sayı 10’a kadar çıkabilir fakat kriz olunca onlar da durmaya başladılar.
‘140 ŞİRKET MERKEZİNİ BATIYA TAŞIDI’
Yatırımcının bankalardan kredi almakla ilgili problemleri vardı. Hala o denli mi?
Bölgedeki yatırımcıların en büyük meselelerinden biri de finanse edilmemesi. Birfazlaca bakana tabir etmemize karşın bir türlü çözülmedi sorun ve bir kangrene dönüştü. Bankaların bölgeye mahsus keyfi uygulamaları var. Banka müdürleri yatırımcılara, krediye ulaşmak isteyenlere merkezinizi batıya taşıyın demeye başladılar. Bunu büyük ölçekli firmalara söylüyorlar lakin büyük ölçekli firmalar da bizim olmaza almazımız. Bunların bölgede kalması gerekiyor. Zira onlar hem sermaye yoğunluklular birebir vakitte bölgede büyük istihdam açıyorlar. Finansı engellenince yatırımcı burada durmak istemez, öbür bölgeye sarfiyat. Tıpkı firma Diyarbakır’da 5 milyon kredi alamazken merkezini Ankara’ya götürdüğünde iki günde 30 milyon kredi alabiliyor. 2020-2021 senelerında 140 şirket merkezini batıya taşıdı. Bunları ardık ve niye şirketlerini batıya taşıdıklarını sorduk. Birinci münasebetleri krediye ulaşamamak. İkinci münasebet Diyarbakır şirketi batıda iş almaya kalkarsa CHP’li belediye bile iş vermemeye başlıyor. Bu yüzden Ankara merkezli şirket olarak ihalelere katılmayı tercih ediyorlar. Bu, bölgeden sermaye ve beyin göçüne niye oluyor. Bunun önüne geçebilirsek krizi de daha rahat aşabilirdik lakin şu şartlarda mümkün görünmüyor.
‘SÖZ KONUSU KÜRTLER OLUNCA İŞLER DEĞİŞİYOR’
Artık bu örnekten yola çıkarak “memleket bölünmüş” demek de mümkün oluyor.
Evet, işin ironisi bu. halbuki tahlil kolay. Yerinde üreteceksin, yerinde kaynak sağlayacaksın. bu biçimde krizleri daha rahat aşarız. Daha evvel yakalayamadığımız yatırım ortamı desteklenmeli. şüphesiz bir tek bununla aşılmaz kriz. Kabaca Kürt sorunu dediğimiz ve ticareti de engelleyen sıkıntıya yaklaşımın, siyasetin da değişmesi lazım. Biraz evvel konuştuğumuz IKBY ile münasebetlerden Nusaybin hudut kapısının açılmasına kadar siyasetlerin değişmesi gerekiyor. İsrail ve Ermenistan’la münasebetler geliştiriliyor, yanlış bir şey yok, bu yanlışsız bir siyasettir. Fakat kelam konusu Kürtler olunca işler değişiyor. Suriye senin komşun, Suriye kapısını açsan, gayri safi ulusal hasıladan en az hisse alan bütün bölge kalkınır. Sav ediyorum, Nusaybin kapısı açılsa yılda 5 milyar dolar ticaret hacmi olacak. Dünyada arbedeli olduğun tüm ülkelerle sorunu çözüyorsun da Kürtlerin olduğu bölgelerle niye çözmüyorsun? Hükümet aklı çözmekten yana, bunu görüyoruz zira biroldukca AK Partili bizimle birebir cümleyi kuruyor. AK Parti’den sorunun tahlilini isteyen bu kadar insan var ise sahiden MHP iştiraki AK Parti’ye büyük ziyan veriyor bu bahiste. Tıpkı şeyi düşünüp konuşacağız ancak olmuyor diyeceksiniz. Bunun öteki bir açıklaması yok. Bu da bizi korkuyor doğrusu. Bunu gördükleri biçimde yapmıyorlarsa, daha makus siyasetlerle mı karşılaşacağız kaygısı hakim oluyor.
‘KRİZ 2023’TE HİSSEDİLECEK’
her insanın karşılık aradığı soruyu size sorayım: Ekonomik kriz ne vakit ve nasıl bitecek?
Kriz o denli kolay bitmeyecek, bunu görmemiz lazım. Bu krizin altında yatan kıymetli niçinlerden bir tanesi gerçek faizin yüksek olmasıdır. Hükümetin düşük faiz uygulaması var ancak o faizden yararlanan yatırımcı yok. İkincisi, Türk parasının paha kaybetmesi ve üçüncüsü, güç fiyatlarının inanılmaz yükselmesi. Hükümet, gücün gerçek manada fiyatlandırılmadığını deklare etti, en epeyce ürküten niçinlerden biri budur. Hükümet gücün yüzde 90’ını sübvanse ediyor fakat bu sübvansiyonu vakit içinde kaldıracağını söylüyor. Bu süreç başladığında biz bugünleri arar duruma geleceğiz. bu biçimde herkes, yatırımcısı, işletmecisi kendilerine yansıyacak maliyetleri uygun hesaplamak zorunda. Artık taban fiyata yıl ortasında bir artırım daha yapılacağı söyleniyor. Bizler iş insanlarıyız, kurum sahipleriyiz. Biz bu işletmelerimizi yıllık bütçeler ile hazırlıyoruz. Ortada şuna artırım yapayım deme talihimiz yok. Temaslarımız var kendimize göre. Doğrusu ben 2023’te bu krizi daha fazla hissedeceğiz tasası taşıyorum. Krizin 2023’te daha derinleşeceğine inanıyorum. Tedbir alma talihimiz düşük, kredi alma bahtımız da yok. Burada beşerler öz kaynaklarını satarak bir biçimde ticarete katacaklar ya da tefeciye gitmek zorunda kalacaklar ve kimsenin tefeciden daha fazlaca kazanma bahtı yok. Faiz oranları yüksek değil lakin ulaşılabilirliği yok. Özel bankalardan kredi aldığınız vakit yüzde 27-30 oranının altında faizle kredi alamazsınız. Bu faizle bir işletmeyi çevirme bahtınız yok. İşletmelerin personel çıkarma, kapanma, iflas etme üzere süreçleri 2022 yılının sonunda daha sıcak bir biçimde yaşayacağımızı düşünüyorum.
‘İTTİFAK SOMUT PROJELER SUNMALI’
Bu kriz ortamında seçime nasıl gideceğiz?
Türkiye’nin fiyat düzenlemesi yaparak, enflasyonu düşürerek seçime gitme ihtimalini epey düşük görüyorum. Bunu söylerken gelecek olan hükümetin de bir itimat vermesi gerektiğine dikkat çekmek istiyorum. Meseleleri evvelki hükümetlere yıkarlar, gerçek. Lakin gelecek hükümet bunu nasıl düzeltecek? Bence bu 6’lı ittifakın AK Parti zıtlığından çıkıp vatandaşa ekonomik itimat vermesi gerekiyor. Siyaseten inanç vermesi gerekiyor. Soyut kavramlar üzerinden vatandaştan oy alabilirler mi, epeyce emin değilim. Beşerler somut projeler görmek isterler. Kürt sorunu devam ettikçe, dünya ile hakikat ilgiler kurmadığımız sürece, dışarıdan yatırımcı getirecek demokratik adımların gerisinde durmadığınız sürece ülkede ekonomik ve siyasi kriz devam eder.
Bunları mevcut hükümet için söylüyorsunuz, değil mi?
Evet, bunlar hükümetin yapmadıkları. Kürt meselesinde tahlil yok, bölge ülkeleriyle ticaret hacmimiz istenen seviyede değil, dışarıdan yatırımcı gelmediği üzere dışarıdaki yatırımcıyla Türkiye’de bile görüşülemiyor. Bunları değiştirebileceğiniz esaslı ıslahatlara vatandaşı ikna etmek zorundasınız. Anket sonuçları hükümetin hala aşikâr bir oy potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor. Demek ki muhalefet daha yeterli işler yapacağına dair vatandaşa kuvvetli bir inanç veremedi çabucak hemen. Muhalefet bunu sorgulamalı. Enflasyonu ve başka meseleleri çözeceğine dair seçmeni ikna etmeli.
‘HDP BÖLGEDE BİRİNCİ PARTİ OLACAK’
Bu siyasi ve ekonomik ortamda HDP ile ilgili ne söylemek istersiniz?
Hangi partiye HDP’ye yapılan operasyon yapılsa, hangi partinin 51 belediye liderini, yöneticisini mahpusa atacaksınız ya da yurt dışına gitmek zorunda kalacak ve oy oranı artacak. Bu fiziki bir müdahaleyle engellenebilecek bir durum değil. Bunu gerçek okumak lazım. Anketler HDP’nin oy oranını 12-13 bandının altında gösteremiyor ve HDP oyunu koruyor. Kürtlerin temsiliyetini bir tek HDP’ye bırakan da mevcut siyasetlerdir. Evet, Kürtler bu ülkede yönetmek istiyor. Koalisyon ortasında olmak istiyor ve Türkiye maalesef bu fırsatı kaçırıyor. Bu da Kürtlerin kendini HDP’de bulmasına niye oluyor. Bugün AK Parti’nin bürokratına, bakanına, milletvekillerine, valilerine rektörlerine bakın, Kürt yok. Cumhur İttifakı’nda MHP var. Öteki ittifaka bakıyorsun, bizim odamızın üye sayısı kadar takviyesi olmayan bir partiyi alıyorsun ittifaka fakat bir Kürt partisini almıyorsun. Her iki ittifak da Kürtleri içine almıyor. Haydi HDP’yi kriminalize ettiniz, Kürtlerin 10 tane öbür partisi var, bunlardan birini alın ittifaka. Siz Kürtleri siyasi işbirliğine, ülke idaresine almazsanız onların da adresi HDP olur. HDP’nin her kısımdan insanı bünyesinde bulundurmasının sebebi de budur. HDP’nin öncülü olduğunu söyleyebileceğimiz partiler 90’lı senelerda fakir partisiydi ve Bağlar üzere fakir bölgelerden hayli oy alıyordu. Bugün HDP’nin Bağlar ile Kayapınar’dan aldığı oylara bakın, Kayapınar’dan aldığı oy neredeyse Bağlar’ı geçmiş durumda. Demek ki HDP burjuvasıyla, emekçisiyle bir kitle partisine dönüştü. Seçime oy telaşı olmadan girecek ve bölgede bir daha birinci parti olacak. Görünen o ki HDP, hükümetin kurulmasında ve Cumhurbaşkanı’nın seçiminde de kıymetli bir aktör haline gelecek.