kunteper
Member
ANKARA – CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek başkanlığında kurulan çalışma kümesi “Demokratik Hukuk Devleti İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Bağımsız ve Tarafsız Yargı” başlıklı raporunu tamamladı. Bu hafta toplanacak CHP Parti Meclisi’nde son biçimi verilecek çalışma çabucak sonrasında öbür siyasi partiler ve kamuoyu ile paylaşılacak.
CHP’nin en üst karar alma organı Parti Meclisi’ne sunulacak raporda Osmanlı’dan bugüne 145 yıllık süreçte anayasal gelişmelerle ilgili tarihi gelişmeler anlatılırken en son ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçiş için yapılan değişiklik ve uygulama sürecine yer verildi. “Cumhuriyet’in Temel Organları İçin Anayasal Öneriler” Yasama, Yürütme ve Yargı başlıklarında başka ayrı ele alındı.
“TBMM eksenli kuvvetli bir parlamenter rejimi kuracak demokratik hukuk devleti Anayasası için birinci adım” olarak nitelendirilen raporda, “Nitelikli ülke, demokratik toplum, demokratik devlet” kurgusunun lakin, “hukuk devleti, toplumsal devlet ve etraf devleti” anlayışı ile gerçeklilik yerine oturtulabileceği açıklandı.
PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞTE ÜÇ BASAMAK
Rapora nazaran demokratik hukuk devletinin parlamenter rejim/sistem ekseninde kuvvetli bir halde kurulmasına yönelik Anayasa değişikliği üç etaplı bir ön çalışmayı gerektiriyor. Birinci adım, öngörülen değişikliğin düşünsel alt yapısını, ikinci kademe “demokratik devlet” ekseninde parlamenter rejimin anayasal çerçevesini oluşturacak olan “yasama-yürütme-yargı” ile sonlu bir anayasa taslağı yazımı, üçüncü basamak ise hak ve özgürlükleri de kapsamına alan değişiklikler bütününü yansıtan bir taslağın en geniş iştirakle yazılması ve tartışmaya açılması olarak sıralandı.
Raporda “Cumhuriyetin temel organları için Anayasal öneriler” kapsamında Yasama, yürütme ve yargıya ait teklifler üç farklı başlık altında özetle şu biçimde yer aldı:
CUMHURBAŞKANI YETKİLERİ DARALTILMALI, SİYASİ PARTİ İLİŞİĞİ KESİLMELİ: Cumhurbaşkanı’nın bakılırsav ve yetkileri, parlamenter sistemle uyumluluk gayesinde daraltılmalı. Cumhurbaşkanı’nın bütün süreçleri karşı-imza kuralına bağlı olmalı, istisnai nitelikteki tek başına yapacağı süreçler, Anayasa’da sayma yoluyla sonlu olarak düzenlenmeli. Cumhurbaşkanı’na tek başına OHAL ilan etme yetkisi tanınmamalı. Cumhurbaşkanı’nın, Anayasa andı gereği tarafsızlığı temel olduğundan, var ise siyasal parti ile ilişiği kesilmeli. Parlamenter rejimi yeğleyen devletlerin büyük bir kısmı, Cumhurbaşkanı’nın parlamentoca seçilmesini öngörür.
BAKANLAR KURULU’NDA CİNSİYETLER ORTASI TEMSİL UNSURU GÖZETİLMELİ: Bakanlar Şurası TBMM’den güvenoyu almalı, Meclis’e karşı sorumlu olmalı. Başbakan, TBMM üyeleri içinden parlamenter rejim gelenek ve unsurlarına uygun olarak belirlenmeli. Bakanlar, Meclis ortasından cinsiyetler ortası temsil prensibi gözetilerek belirlenmeli, Meclis haricinden seçim istisna olmalı.
HÜKÜMET İSTİKRARI İÇİN KURUCU GÜVENOYU, YAPAN GÜVENSİZLİK OYU: Hükümet istikrarı aracı olarak; kurucu güvenoyu ve yapan güvensizlik oyu ile hükûmeti kurmak kolay, düşürmek güç olmalı. Bu hedefle, güvenoyu alınırken, olumlu oyların fazlaca olması kâfi sayılmalı; güvensizlik oyu kelam konusu olduğunda ise, üye tam sayısının salt çoğunluğu ya da nitelikli bir çoğunluk aranmalı. Gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilmeli; yeni hükümet kurulması teminat alınmadan düşürülememeli. Bakanlar, başbakan tarafınca belirlenmeli. Yeni hükûmet kurulamaması durumunda hükümet buhranlarının önüne geçilmesi için, en geç 45 gün için hükümet kurulamaz ise, zaten seçim (otomatik yenileme) devreye girmeli. Hükümetin Kanun Kararında Kararname (KHK) yetkisi, konusu, sonları ve müddeti yetki kanununda açıkça belirlenmek kaydıyla tanınmalı. nazaranvdeki bakan yahut başbakan Ulu Divan’a sevk olursa, bakılırsavi sona ermiş sayılmalı.
BELEDİYE LİDERLERİ YALNIZCA MAHKEME KARARI İLE VAZİFEDEN UZAKLAŞTIRILMALI: Lokal idarelerin seçimle gelmiş yöneticileri yalnızca mahkeme sonucu ile vazifeden uzaklaştırılmalı. Mahallî idareler, iştirakçi demokrasiyi geliştirici ve merkezi idaresi dengeleyici bir yapıya kavuşturulmalı.
KESİN HESAP KURULU KURULMALI, LİDERİ MUHALLEFETTEN BELİRLENMELİ: Denetlenebilirlik, Sayıştay’ın bağımsızlığını ve kesin hesap kontrolünün tesirliliğini gerektirdiğinden Meclis’te farklı bir müddetkli Kesin Hesap Komitesi kurulmalı, kontrolün etkililiği için kurul lideri muhalefetten belirlenmeli.
MECLİS’E GİDEN YOLLAR DEMOKRATİKLEŞTİRİLMELİ, BARAJ KALDIRILMALI: Siyasal partiler yasası demokratik yapıya kavuşturulmalı, Yüksek Seçim Heyeti (YSK) bir daha yapılandırılmalı. Yüzde 10 barajı kaldırılmalı, aday belirleme halleri demokratikleştirilmeli ve yurt dışı seçim etrafı oluşturulmalı. Tek tek her milletvekilinin yetkisi ve gücü artırılmalı. Genel şura görüşmelerinin bütünü TRT’den ve internetten canlı yayınlanmalı.
YURTTAŞLAR DA YASA TEKLİFİ VERMELİ: Yasa üretiminde, hükûmetin yasa tasarısı ve TBMM üyelerinin yasa önerisi (teklifi) hazırlama yetkilerinin yanı sıra, belirli sayıda imza toplayan yurttaş topluluklarına da teşebbüs hakkı tanınmalı. Temel hakları ihlal edici olan, bütçeye ağır mali yük getiren teklifler ve dış siyaset mevzuları haricinde, halkın Meclis’e kanun önerisi verebilmesi yöntemi getirilmeli.
YILIN 20 GÜNÜNDE YASAMA GÜNDEMİNİ MUHALEFET BELİRLEMELİ: Bir yasama yılında 20 günü geçmemek üzere yasama gündemi muhalefetçe belirlenmeli. Bu müddetin 15 günü ana muhalefet, 5 günü öbür partilerce kullanılmalı. Torba yasa uygulaması kaldırılmalı. Kurul çalışmaları televizyon ve internet imkanlarıyla canlı yayımlanmalı.
KELAMLI SORU, GENSORU YİNE GETİRİLMELİ: Kelamlı soru önergesi ve gensoru geri getirilmeli, Genel görüşme açılması kolaylaştırılmalı. Yazılı soruya mühleti ortasında cevap vermeyen hükûmet üyeleri için yaptırım öngörülmeli. TBMM Lideri ihtarına rağmen, karşılık vermemekte ısrar eden bakan, genel konseye çağrılmalı ve kendisinden gecikme hakkında açıklama yapması istenmeli. Araştırma komitelerinde tüm siyasi parti kümeleri eşit biçimde temsil edilmeli. Meclis soruşturma kurulu, fonksiyonel kılınmalı, Meclis soruşturması isteme ve karar nisapları kontrol imkanı sağlayacak biçimde düşürülmeli.
60 MİLLETVEKİLİ BAKANLAR KURULU’NDAN ÖZEL RAPOR İSTEYEBİLMELİ: TBMM üye tamsayısının onda birine ulaşan milletvekilleri, temel hak ve özgürlüklere ait kanunların uygulanması konusunda Bakanlar Kurulu’ndan özel rapor isteyebilmeli.
TBMM SEÇİMİ İLE MİSYONA GETİRİLENLER GERİ ÇAĞRILABİLMELİ: TBMM seçimiyle nazaranve gelen TBMM Lideri, RTÜK üyeleri, şahsi Bilgileri Müdafaa Konseyi üyeleri üzere idari nazaranv ve yetki ile donatılmış makamlarda bulunan şahıslar, muhakkak şartların gerçekleşmesi durumunda, en az seçilmeleri için gerekli oy çoğunluğu ile misyondan alınabilmeli.
KABUL EDİLEN MADDELERE HALK VETOSU: TBMM’de kabul edilen yasalar üzerinde halk vetosu tanınmalı. Bunun için, öngörülen sayıda imzayı içeren dilekçenin tesliminden daha sonra, ilgili yasanın tümden yahut kısmen yürürlükten kaldırılması maksadıyla referandum yapılabilir.
ÖRTÜLÜ ÖDENEK YASAKLANMALI: Bütçe açığı, hazine garantisi, örtülü ödenek ve özelleştirme; nicelik ve nitelik bakımlarından anayasal hudutlara sahip olmalı. Tamamlayıcı ve örtülü ödenek açıkça yasaklanmalı.
HSK YERİNE ADALET YÜKSEK ŞURASI OLUŞTURULMALI: Yargıçlar ve Savcılar Şurası (HSK) lağvedilmeli, “Adalet Yüksek Kurulu” kurulmalı. Yargıçlar ve savcılar için olmak üzere iki farklı daire halinde örgütlenecek Konsey üyelerinin yarısı yargıç ve savcılarca, yarısı ise TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla seçilmeli. Adalet Yüksek Heyeti üyelikleri için yapılacak seçimlerde cinsiyet kotası uygulanmalı. Adalet Bakanı ve müsteşarı Kurul’da bulunmamalı, davet üzerine katılmalı. Yargıtay, bir daha düzenlenmeli. Danıştay üyelerinin seçim metodu değiştirilmeli. Sayıştay, yüksek yargı mercii olarak düzenlenmeli.
AYM TEKRAR YAPILANDIRILMALI: Anayasa Mahkemesi, Avrupa modeline uygun olarak 21 üye olarak bir daha yapılandırılmalı, en çok yarısı nitelikli çoğunlukça TBMM tarafınca seçilmeli. TBMM’de kümesi olan siyasal partilere ve TBMM üye tam sayısının 10’da 1’ini oluşturan milletvekillerine dava açma yetkisi verilmeli. Şanlı Divan yetkisi Anayasa Mahkemesi’nden alınmalı; Anayasa Mahkemesi’nin hukukçu üyelerinin yükte olduğu; Yargıtay Ceza Dairesi Liderlerinin da iştirakiyle desteklenecek, karma bir Ulu Divan modeli geliştirilmeli.
YSK KARARLARI ANAYASA MAHKEMESİNE GÖTÜRÜLMELİ: Yüksek Seçim Heyeti, seçim yargısı olarak bir daha düzenlenmeli, kararlara karşı Anayasa Mahkemesi’ne müracaat yolu açılmalı.
ETRAF YARGISI KURULMALI: Dünya genelinde 2000’den bu yana yaygınlaşan Etraf Mahkemeleri Türkiye’de de kurulmalı. Etraf devleti anlayışına uygun olarak, Anayasa, hayvanın eşya olmadığını kabul edip, hissedebilen canlı varlık olduğunu tanımalıdır ve hayvanların maddece korunacağını öngörmelidir.
CHP’nin en üst karar alma organı Parti Meclisi’ne sunulacak raporda Osmanlı’dan bugüne 145 yıllık süreçte anayasal gelişmelerle ilgili tarihi gelişmeler anlatılırken en son ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçiş için yapılan değişiklik ve uygulama sürecine yer verildi. “Cumhuriyet’in Temel Organları İçin Anayasal Öneriler” Yasama, Yürütme ve Yargı başlıklarında başka ayrı ele alındı.
“TBMM eksenli kuvvetli bir parlamenter rejimi kuracak demokratik hukuk devleti Anayasası için birinci adım” olarak nitelendirilen raporda, “Nitelikli ülke, demokratik toplum, demokratik devlet” kurgusunun lakin, “hukuk devleti, toplumsal devlet ve etraf devleti” anlayışı ile gerçeklilik yerine oturtulabileceği açıklandı.
PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞTE ÜÇ BASAMAK
Rapora nazaran demokratik hukuk devletinin parlamenter rejim/sistem ekseninde kuvvetli bir halde kurulmasına yönelik Anayasa değişikliği üç etaplı bir ön çalışmayı gerektiriyor. Birinci adım, öngörülen değişikliğin düşünsel alt yapısını, ikinci kademe “demokratik devlet” ekseninde parlamenter rejimin anayasal çerçevesini oluşturacak olan “yasama-yürütme-yargı” ile sonlu bir anayasa taslağı yazımı, üçüncü basamak ise hak ve özgürlükleri de kapsamına alan değişiklikler bütününü yansıtan bir taslağın en geniş iştirakle yazılması ve tartışmaya açılması olarak sıralandı.
Raporda “Cumhuriyetin temel organları için Anayasal öneriler” kapsamında Yasama, yürütme ve yargıya ait teklifler üç farklı başlık altında özetle şu biçimde yer aldı:
CUMHURBAŞKANI YETKİLERİ DARALTILMALI, SİYASİ PARTİ İLİŞİĞİ KESİLMELİ: Cumhurbaşkanı’nın bakılırsav ve yetkileri, parlamenter sistemle uyumluluk gayesinde daraltılmalı. Cumhurbaşkanı’nın bütün süreçleri karşı-imza kuralına bağlı olmalı, istisnai nitelikteki tek başına yapacağı süreçler, Anayasa’da sayma yoluyla sonlu olarak düzenlenmeli. Cumhurbaşkanı’na tek başına OHAL ilan etme yetkisi tanınmamalı. Cumhurbaşkanı’nın, Anayasa andı gereği tarafsızlığı temel olduğundan, var ise siyasal parti ile ilişiği kesilmeli. Parlamenter rejimi yeğleyen devletlerin büyük bir kısmı, Cumhurbaşkanı’nın parlamentoca seçilmesini öngörür.
BAKANLAR KURULU’NDA CİNSİYETLER ORTASI TEMSİL UNSURU GÖZETİLMELİ: Bakanlar Şurası TBMM’den güvenoyu almalı, Meclis’e karşı sorumlu olmalı. Başbakan, TBMM üyeleri içinden parlamenter rejim gelenek ve unsurlarına uygun olarak belirlenmeli. Bakanlar, Meclis ortasından cinsiyetler ortası temsil prensibi gözetilerek belirlenmeli, Meclis haricinden seçim istisna olmalı.
HÜKÜMET İSTİKRARI İÇİN KURUCU GÜVENOYU, YAPAN GÜVENSİZLİK OYU: Hükümet istikrarı aracı olarak; kurucu güvenoyu ve yapan güvensizlik oyu ile hükûmeti kurmak kolay, düşürmek güç olmalı. Bu hedefle, güvenoyu alınırken, olumlu oyların fazlaca olması kâfi sayılmalı; güvensizlik oyu kelam konusu olduğunda ise, üye tam sayısının salt çoğunluğu ya da nitelikli bir çoğunluk aranmalı. Gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilmeli; yeni hükümet kurulması teminat alınmadan düşürülememeli. Bakanlar, başbakan tarafınca belirlenmeli. Yeni hükûmet kurulamaması durumunda hükümet buhranlarının önüne geçilmesi için, en geç 45 gün için hükümet kurulamaz ise, zaten seçim (otomatik yenileme) devreye girmeli. Hükümetin Kanun Kararında Kararname (KHK) yetkisi, konusu, sonları ve müddeti yetki kanununda açıkça belirlenmek kaydıyla tanınmalı. nazaranvdeki bakan yahut başbakan Ulu Divan’a sevk olursa, bakılırsavi sona ermiş sayılmalı.
BELEDİYE LİDERLERİ YALNIZCA MAHKEME KARARI İLE VAZİFEDEN UZAKLAŞTIRILMALI: Lokal idarelerin seçimle gelmiş yöneticileri yalnızca mahkeme sonucu ile vazifeden uzaklaştırılmalı. Mahallî idareler, iştirakçi demokrasiyi geliştirici ve merkezi idaresi dengeleyici bir yapıya kavuşturulmalı.
KESİN HESAP KURULU KURULMALI, LİDERİ MUHALLEFETTEN BELİRLENMELİ: Denetlenebilirlik, Sayıştay’ın bağımsızlığını ve kesin hesap kontrolünün tesirliliğini gerektirdiğinden Meclis’te farklı bir müddetkli Kesin Hesap Komitesi kurulmalı, kontrolün etkililiği için kurul lideri muhalefetten belirlenmeli.
MECLİS’E GİDEN YOLLAR DEMOKRATİKLEŞTİRİLMELİ, BARAJ KALDIRILMALI: Siyasal partiler yasası demokratik yapıya kavuşturulmalı, Yüksek Seçim Heyeti (YSK) bir daha yapılandırılmalı. Yüzde 10 barajı kaldırılmalı, aday belirleme halleri demokratikleştirilmeli ve yurt dışı seçim etrafı oluşturulmalı. Tek tek her milletvekilinin yetkisi ve gücü artırılmalı. Genel şura görüşmelerinin bütünü TRT’den ve internetten canlı yayınlanmalı.
YURTTAŞLAR DA YASA TEKLİFİ VERMELİ: Yasa üretiminde, hükûmetin yasa tasarısı ve TBMM üyelerinin yasa önerisi (teklifi) hazırlama yetkilerinin yanı sıra, belirli sayıda imza toplayan yurttaş topluluklarına da teşebbüs hakkı tanınmalı. Temel hakları ihlal edici olan, bütçeye ağır mali yük getiren teklifler ve dış siyaset mevzuları haricinde, halkın Meclis’e kanun önerisi verebilmesi yöntemi getirilmeli.
YILIN 20 GÜNÜNDE YASAMA GÜNDEMİNİ MUHALEFET BELİRLEMELİ: Bir yasama yılında 20 günü geçmemek üzere yasama gündemi muhalefetçe belirlenmeli. Bu müddetin 15 günü ana muhalefet, 5 günü öbür partilerce kullanılmalı. Torba yasa uygulaması kaldırılmalı. Kurul çalışmaları televizyon ve internet imkanlarıyla canlı yayımlanmalı.
KELAMLI SORU, GENSORU YİNE GETİRİLMELİ: Kelamlı soru önergesi ve gensoru geri getirilmeli, Genel görüşme açılması kolaylaştırılmalı. Yazılı soruya mühleti ortasında cevap vermeyen hükûmet üyeleri için yaptırım öngörülmeli. TBMM Lideri ihtarına rağmen, karşılık vermemekte ısrar eden bakan, genel konseye çağrılmalı ve kendisinden gecikme hakkında açıklama yapması istenmeli. Araştırma komitelerinde tüm siyasi parti kümeleri eşit biçimde temsil edilmeli. Meclis soruşturma kurulu, fonksiyonel kılınmalı, Meclis soruşturması isteme ve karar nisapları kontrol imkanı sağlayacak biçimde düşürülmeli.
60 MİLLETVEKİLİ BAKANLAR KURULU’NDAN ÖZEL RAPOR İSTEYEBİLMELİ: TBMM üye tamsayısının onda birine ulaşan milletvekilleri, temel hak ve özgürlüklere ait kanunların uygulanması konusunda Bakanlar Kurulu’ndan özel rapor isteyebilmeli.
TBMM SEÇİMİ İLE MİSYONA GETİRİLENLER GERİ ÇAĞRILABİLMELİ: TBMM seçimiyle nazaranve gelen TBMM Lideri, RTÜK üyeleri, şahsi Bilgileri Müdafaa Konseyi üyeleri üzere idari nazaranv ve yetki ile donatılmış makamlarda bulunan şahıslar, muhakkak şartların gerçekleşmesi durumunda, en az seçilmeleri için gerekli oy çoğunluğu ile misyondan alınabilmeli.
KABUL EDİLEN MADDELERE HALK VETOSU: TBMM’de kabul edilen yasalar üzerinde halk vetosu tanınmalı. Bunun için, öngörülen sayıda imzayı içeren dilekçenin tesliminden daha sonra, ilgili yasanın tümden yahut kısmen yürürlükten kaldırılması maksadıyla referandum yapılabilir.
ÖRTÜLÜ ÖDENEK YASAKLANMALI: Bütçe açığı, hazine garantisi, örtülü ödenek ve özelleştirme; nicelik ve nitelik bakımlarından anayasal hudutlara sahip olmalı. Tamamlayıcı ve örtülü ödenek açıkça yasaklanmalı.
HSK YERİNE ADALET YÜKSEK ŞURASI OLUŞTURULMALI: Yargıçlar ve Savcılar Şurası (HSK) lağvedilmeli, “Adalet Yüksek Kurulu” kurulmalı. Yargıçlar ve savcılar için olmak üzere iki farklı daire halinde örgütlenecek Konsey üyelerinin yarısı yargıç ve savcılarca, yarısı ise TBMM tarafınca nitelikli sıklıkla seçilmeli. Adalet Yüksek Heyeti üyelikleri için yapılacak seçimlerde cinsiyet kotası uygulanmalı. Adalet Bakanı ve müsteşarı Kurul’da bulunmamalı, davet üzerine katılmalı. Yargıtay, bir daha düzenlenmeli. Danıştay üyelerinin seçim metodu değiştirilmeli. Sayıştay, yüksek yargı mercii olarak düzenlenmeli.
AYM TEKRAR YAPILANDIRILMALI: Anayasa Mahkemesi, Avrupa modeline uygun olarak 21 üye olarak bir daha yapılandırılmalı, en çok yarısı nitelikli çoğunlukça TBMM tarafınca seçilmeli. TBMM’de kümesi olan siyasal partilere ve TBMM üye tam sayısının 10’da 1’ini oluşturan milletvekillerine dava açma yetkisi verilmeli. Şanlı Divan yetkisi Anayasa Mahkemesi’nden alınmalı; Anayasa Mahkemesi’nin hukukçu üyelerinin yükte olduğu; Yargıtay Ceza Dairesi Liderlerinin da iştirakiyle desteklenecek, karma bir Ulu Divan modeli geliştirilmeli.
YSK KARARLARI ANAYASA MAHKEMESİNE GÖTÜRÜLMELİ: Yüksek Seçim Heyeti, seçim yargısı olarak bir daha düzenlenmeli, kararlara karşı Anayasa Mahkemesi’ne müracaat yolu açılmalı.
ETRAF YARGISI KURULMALI: Dünya genelinde 2000’den bu yana yaygınlaşan Etraf Mahkemeleri Türkiye’de de kurulmalı. Etraf devleti anlayışına uygun olarak, Anayasa, hayvanın eşya olmadığını kabul edip, hissedebilen canlı varlık olduğunu tanımalıdır ve hayvanların maddece korunacağını öngörmelidir.