kunteper
Member
DİYARBAKIR – Kürt meselesinin tahlili üzerine çalışmalar yapan Barış Vakfı, “Kürt sıkıntısına toplumsal bakış (2010-2022)” başlıklı bir rapor hazırladı. Barış Vakfı, raporu, KONDA araştırma şirketinin 2010-2022 tarihleri içinde Kürt meselesine dair yaptığı kamuoyu araştırılmalarının sonuçlarını inceleyerek hazırladı. Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik, Prof. Dr. Cihan Balta ve Mehmet Gürses tarafınca kaleme alınan raporda Kürt meselesinin tahliline ait son 12 yılda yaşanan gelişmelere yer verildi.
Raporla ilgili 7 Mayıs’ta Diyarbakır’da bir toplantı gerçekleştirildi. Diyarbakır’daki sivil toplum örgütü temsilcilerinin, aydınların ve akademisyenlerin katıldığı görüşmede raporun sunumunu, Prof. Dr. Cihan Balta yaptı. görüşmede, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun danışmanlarından İbrahim Uslu da bir konuşma yaptı. Tahlil sürecini pahalandıran Uslu, bundan daha sonra yapılması gerekenlerle ilgili fikirlerini paylaştı.
Kürtlerin bilhassa kamusal alanda yaşadıkları sıkıntıların demokratik bir ortamda tartışılmasının önünün açılması gerektiğine dikkat çeken raporu, Diyarbakır’daki toplantının izlenimlerini ve barışın, ortasında bulunduğumuz şartlar ışığında mümkün olup olmadığını Barış Vakfı Lideri Hakan Tahmaz ile konuştuk.
Diyarbakır’daki toplantıya sivil toplum örgütü temsilcileri ve akademisyenler de katıldı.
‘ANA AKIM TÜRK PARTİLERİNİN ULUSAL POLİTİKASI’
Barış Vakfı’nın hazırladığı “Kürt problemine toplumsal bakış” başlıklı rapor hakkında konuşacağız lakin evvel size ‘Türkiye’de Kürt meselesinin tahlili için nasıl bir ortam mevcut’ diye sormak isterim.
Son bir yıldır Kürt meselesinin tahlil arayışları bir daha konuşulmaya başlandı. Tahlil süreci daha sonrası, iktidar ve muhalefet Kürt meselesini ağzına almıyordu. Barış Bildirisi yayınlayan, barış isteyen akademisyenler, aydınlar, sivil toplum temsilcileri mahkeme kapılarında süründüler, tutuklandılar, cezalandırıldılar. Barış sözcüğü adeta yasaklandı. Askeri, güvenlikçi siyasetler ve Kürtlerin kozmik haklarını gasp eden uygulamalar ana akım Türk partilerinin tümünün ulusal siyaseti olmuştu. Bugün de hâlâ süren, Kürt demokratik siyasetine ağır baskı ve atak başlatıldı.
Ancak son bir yıldır durum değişti. CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Kürt sıkıntısını biz Meclis’te çözeceğiz, muhatabımız HDP” kelamları ve “helalleşme” açılımı, AK Parti Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “çözüm sürecini biz değil Kandil ve Edirne’deki bitirdi” çıkışıyla HDP’nin “Adalete Davet, Demokrasiye Davet, Barışa Davet Deklarasyonu” daha sonrası, sorun daha fazla tartışılır, konuşulur oldu. Siyasetin gündeminde yer almaya başladı.
Bir manada bir geçiş süreci yaşandığı söylenebilir. Sürecin nereye hakikat evirileceğini çatışma, savaş isteyenler kadar tahminen de daha epey barış isteyenlerin eforları ve güçleri belirleyecek. Kelamı edilen raporda partilerin tümünün seçmen tabanında aşikâr oranda her şartta barış, tahlil isteyenlerin olduğu tespit edilmiş. Bunların yekûnu her şartta yüzde 30-35 aralığında. MHP seçmeni bile yüzde 20 oranında Kürtlerin kültürel haklarının tanınması gerektiğini düşünüyor. Bu belirleme Kürt haklarının kabulü noktasında toplumun siyasetten çok daha ilerde olduğunu gösteriyor. Bundan bir manada, siyasal önderlerin estirdiği Kürt aykırısı rüzgârın temellerinin 1990’lardaki üzere kuvvetli olmadığı kararı çıkarılabilir. Bu niçinle barış isteyenler tesirli bir duruma geçmeliler. Kürt meselesini gündeme taşımalılar.
‘KÜRT SEÇMENİN İRADESİ BELİRLEYİCİ OLACAK’
Bir yıl daha sonra yapılacak seçimlerde Kürt seçmenin takınacağı tavır, Kürt meselesine tahlil arayışları yahut mevcut çatışmacı siyasetlere son verilmesi bakımından da hayli fazla kıymet arz ediyor. Kürt seçmenin oyunu; toplumun büyük çoğunluğunu bunaltmış olan siyasal, ekonomik krizden çıkışı sağlayacak biçimde, demokrasi, adalet, eşitlik doğrultusunda kullanımı, süreç açısından belirleyici olacak. Çok kritik bir seçim olacak.
Türkiye’nin siyasetini belirlemekte Kürt seçmenin iradesi ziyadesiyle etkisizleştirildi, ancak seçim sonuçlarını belirleyici olma özeliklerini her şeye karşın koruyorlar. Fakat bu fırsatın kuvveden fiiliyata dönüşmesi için, ana akım Türk partilerinin, Kürtlere yüzlerini dönmeleri, Kürtlere yaşatılan “vahşeti” görmeleri, anlamaları ve çıkış yolunun önünü açmaları gerekiyor. Bu durum yanlışsız değerlendirildiğinde tahlil için elverişli tabanı yaratma fırsatı doğacaktır.
Ayrıca Türkiye’nin bugün daha fazla sürdürülebilir siyasetlere sahip olmadığı görülmeli, fark edilmelidir. Aksi biçimde önümüzdeki periyot bugünden epey daha makûs olacak, ekonomik, siyasal kriz derinleşen buhrana dönüşecek.
Barış Vakfı Lideri Hakan Tahmaz
‘MUHALEFETİN NE YAPTIĞINA DAHA ÇOK BAKILIYOR’
Raporun sunumundan daha sonra toplantıya katılanlar sorular sordu ve yorumlar yaptılar. Soru ve yorumlar sizde nasıl bir izlenim bıraktı? Kürt aydınları ve sivil toplum örgütlerinin sorunun tahliline yönelik yaklaşımını nasıl değerlendirirsiniz?
görüşmede karamsarlık, güvensizlik ağır basıyordu. Fakat bu Kürtlere özgün bir durum değil. 20 Nisan 2022 tarihinde İstanbul’da yaptığımız tanıtım toplantısında da hava benzeriydi. Haksız ve maddi tabanı olmayan bir durum değil.
Her şeyi bir tarafa bırakalım, HDP’nin kriminalize edildiği, milletvekillerinin, parti yöneticilerinin kolluk güçleri tarafında tehdit edildiği, tutuklandığı ve ötekileştirildiği, muhalefet partilerinin açıktan yahut örtük bir formda bu siyasetlere dayanak verdikleri yahut ses çıkarmadıkları, kapkaranlık siyasal ortamda bu biçimdesine barış arayışı toplantılarına katılmak bile başlı başına muvaffakiyet sayılabilir.
Sivil toplum kurumu temsilcisi kimi konuşmacılar, siyasi temsilci üzere konuştular. Bunun sebebi sivil toplum ve siyaset ilgisi mevzularındaki yanlış kavrayış ve çarpıklık. Bu da yalnızca Kürtlere ilişkin bir sorun değil. Bu beraberinde barış, çatışma tahlili hususlarında sivil toplumun donanımsız olduğuna da işaret ediyor.
Konuşmacıların iktidar partisi üzerinde epeyce az durması, muhalefet partilerini daha fazlaca eleştirmeleri, beklentilerinin adreslerini göstermesi açısından göze çarpan bir şeydi. Daha açıkçası Diyarbakırlılar muhalefet partilerinin ne yaptıklarıyla daha fazla meşguller. Muhalefet partilerini net olmamakla eleştirdiler.
‘KÜRTLER BARIŞI HÂLÂ MÜMKÜN GÖRÜYOR’
Çalışmalarımız için değerli olan bir nokta daha bu görüşmede görüldü. Her şeye karşın Kürtler tahlili ve barışı hâlâ mümkün görüyorlar. Yani çatışmanın, şiddetin, ölmenin ve öldürmenin yanlışsız bir yol olmadığı görüşü hâkim. Barıştan, tahlilden ne anlaşıldığı başka bir tartışma konusu. Hatta bunun ortak araç ve biçimleri konusunda daha fazla baş yormaya muhtaçlığımız olduğunu bir defa daha gördüm.
Kürtler tahlil süreci daha sonrasında yaşananlarla, AK Parti ile büyük ölçüde yolunu ayırmışlar. Bir sivil toplum temsilcinin sözüyle söyleyecek olursam “AK Partililerin çocukları yeni arayış ortasında, CHP’yi yakından izliyorlar, ilgileniyorlar” görüşü yaygın. bir daha bir iş beşerinin geçmiş deneyiminden hareketle iktidarın önümüzdeki süreçte “Kürtlerin gönlünü alacak ekonomik ve siyasal adımlar atabileceği” uyarısı dikkat cazipti.
‘CHP, KARAR VERME SÜRECİ YAŞIYOR’
Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Kürt sıkıntısını biz Meclis’te çözeceğiz, muhatabımız HDP” kelamları ve “helalleşme” açılımı, CHP tabanında nasıl bir karşılık buldu? Bu bahiste bir çalışmanız, müşahedeniz oldu mu?
CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun kelamını ettiğiniz açıklamalarından kısa müddet daha sonra yılın son aylarında Barış Vakfı İstanbul, İzmir ve Mersin vilayetlerinde geniş iştirakli arama toplantıları yaptı. Toplantıların konusu “Yeni Periyoda Geçişte Çatışma Tahlili: Sıkıntılar ve Fırsatlar”dı. Yani birinci sorunuza cevap verirken kelamını ettiğim 2021 yılı yazı daha sonrasında Kürt meselesinde yaşanan gelişmelerdi. Biz toplantılarımıza yalnızca sivil toplum temsilcileri, çatışma tahlili hakkında çalışan farklı etraf ve görüşlerden aydınları, gazetecileri ve aktivistleri davet ediyoruz. Her etraftan insanların iştirakini gözetiyoruz.
Bu toplantılarda, CHP’li yahut sol çevrelerden isimlerin birçoğu helalleşme değil, hesaplaşma diye konuştu, CHP başkanının görüşlerine pek uzaklıklı bir duruş sergilediler. Bu isimlerin kimileri lokal idarelerde aktif, evvelden parti yöneticiliği ve milletvekilliği yapmış isimler. CHP’li az sayıda beşerle bir arada iştirakçilerin büyük çoğunluğu ise CHP önderinin arayışına takviye sunmak, ortaya çıkan fırsatı değerlendirip barış sürecinin gelişmesi için efor sarf etmek gerektiğini tabir ettiler.
sonrasındasındaki müşahedelerim de bu doğrultuda. Yani CHP kitlesinin büyük bir kısmı Kılıçdaroğlu’nun telaffuzlarına aralı. Bu mevzu medya organlarında da yazıldı, çizildi. örneğin CHP önderinin Diyarbakır ziyareti… Partiye yakın çizgide olan medya organları geziyi geçiştirdiler. Helalleşme açılımını eleştiren epeyce sayıda yazı yayınladı.
CHP önderi ve grup arkadaşları durumun farkında. Doğrusu süreci bugüne kadar âlâ yönettiklerini ve en azında parti merkez, vilayet ve ilçe idaresinde, milletvekillerinden ve belediye liderleri içinde çatlak ses çıkmadığını söyleyebilirim. CHP, neyi nasıl yapacağına karar verme süreci yaşıyor. Bu manada epey şeyin meçhul olduğu kesin. Partinin tahlil sürecindeki hali düşünüldüğünde bu durumun değeri tabiatıyla anlaşılabilir. Bunun nereye kadar sürdürülebileceği ve ilerletebileceği ise çatışma tahlili çalışanlarının sürece koyacakları katkılarıyla da direkt ilgili. Bu manada CHP’nin değişimi ve dönüşümü için atılan her adım barış ve tahlil için atılan bir adım olacak ve bizi sonuca bir adım daha yaklaştıracaktır.
‘GRİ ALANDAKİ SEÇMEN ÖNEMLİ’
Seçimdilk evvel ve daha sonra, Kürt meselesinin tahlili için gayret edenler nasıl bir çalışma yürütebilir?
Türkiye her istikametten olağanüstü bir devir yaşıyor. Türkiye’nin “kendi rutinine” dönmesi öncelikli bir sorun. Bugün Türkiye’nin çatışmasızlığa her zamankinden daha fazla muhtaçlığı var. Hudut haricindeki yahut hudut ortasındaki askeri operasyonların durdurulması bir formda sağlanmalıdır. Silahın, çatışmanın, tehdidin, baskının, zorbalığın devre dışı kalacağı bir ortam yaratılmalıdır.
Bir öbür çalışma şudur. Sivil toplum kurumlarının iç muhasebelerini yapmaları gerekiyor. Tahlil sürecinden çıkardıkları ve çıkarılması gerek dersler tahlil edilmelidir. Barış Vakfı’nın bu biçimdesi bir muhasebeye temel teşkil edecek bir çalışması oldu. Araştırmacı Cuma Çiçek, “2013-2015 Tahlil Süreci’nde Sivil Toplum Kuruluşları” başlık bir rapor hazırladı. Bu çalışmanın geliştirilmesi ve ortaklaştırılması gereksinimi var.
Barışın, hayatın özü olduğu ve memleketler arası kontrat ve evraklarda üniversal temel haklardan kabul edilen bir hak olduğu fikrini toplumun bütün bölümlerine taşıyacak yol ve metotlar bulmalıdır. Kendi mahallemizdeki beşerlerle konuşmakla yetinme haline son verilmelidir. Karşı mahalleden beşerlerle temas, diyalog ve müzakere fırsatlarını pahalandıran çalışmalar yapılmalıdır.
‘BARIŞ VE TAHLİL KONUSU EN KÂRLI YATIRIM’
Diyarbakır’da tanıtımını yaptığımız rapor, çalışmalarımızı nereye ağırlaştırmamız gerektiğine ait bize yol gösterici datalar sunmakta ve belirlemeler yapmakta. Rapora bakılırsa her şartta barış ve tahlil gerekli diyen yüzde 35 seçmenin yanı sıra, yüzde 15 üzere bir seçmen kitlesi de gri alanda duruyor. Öncelikli bu seçmen kitlesini barış konusunda netleştirecek lisan, üslup ve yollar yaratmalıyız.
bir daha raporda, seçmenlerin Kürt problemindeki tavrını belirleyenin büyük oranda partileri ve önderleri olduğu tespiti yapılmış. Bu, barış için önderlerin ikna edilmesi çalışmasının kıymetini gösteriyor. Bugün Kürt meselesinin siyasi parti ve önderler açısından en riskli mevzu olduğundan daha fazla, “barış, tahlil konusunun en kârlı yatırım olduğunu” anlatabilmeyi başarmalıyız.
Keza gençlerin sorunun tahlili konusundaki yüksek seviyedeki ümitsizliklerini giderecek çalışmalara yük verilmeli. Gençlerin siyasi bagajlarının olmaması, siyasi bagajları dolu başka bölümlerden daha kolay ve süratli dönüş yaşamaları, çalışmaları kolaylaştırıcı kıymetli faktör olabilir.
Barış ve tahlil yalnızca siyasal ve merkezi seviyede yürütülecek müzakere ve diyaloglarla gelişmez. Barış çalışmalarının ve arayışlarının farklı istikamet ve boyutları vardır. Bunlardan biri de mahallî idarelerdir. Lokal idarelerin, çoğulcu, eşitlikçi, demokratik bir anlayışla kamu hizmetlerini yerine getirmeleri, toplumsal barışın inşasında değerli rol oynayacaktır. Bu belirlemeyi Birleşmiş Milletler 2015’te yaptı. BM, lokal idarelerin önüne “Sürdürülebilir Kalkınma Emelleri F16” başlıklı sonucuyla bir dizi misyon ve sorumluluk koydu. Türkiye’de bu doğrultuda önemli hiç bir çalışma yok. Barış Vakfı 2021 yılında yayınladığı raporunda bunu tespit etti, kayıtlara geçirdi. Bu bahiste bilhassa metropol kentlerde çalışmalar yapılabilir.
‘ZOR OLANI BAŞARMAK ZORUNDAYIZ’
Önümüzdeki seçim için “kritik” dediniz. Fakat sorunun tahlilini isteyen kısımlar, seçim sonuçlarını beklemek zorunda mı? Siyaseti ve toplumu sorunun tahliline odaklamak, hazırlamak için neler yapılabilir?
Hayır, tersine beklemek hayli yanlış bir tavırdır. Savaşın ve çatışmanın sürdüğü şartlarda barış çalışmasının vakti olmaz. Şartlara göre yol ve biçimleri farklı olur.
Barış çalışması yapan sivil toplum örgütleri, kendilerini siyasetin art bahçesi olarak konumlamazlar. Toplumun en çok politize olduğu periyotta, temel hak uğraşının daha görünür kılınması için siyasal alana müdahale ederler. Sivil toplum kurumları toplumsal değişime hizmet eden, toplumsal farkındalık yaratan çalışmalar yaparlar. Toplumu etkileyenleri, karar alıcılarını, kanat başkanlarını demokratik tahlil ve barışın niye temel bir hak ve gereklilik olduğu doğrultusunda etkileyecek çalışmalar yaparlar. Bu perspektifle yapılacak epey şey var.
Türkiye’nin ortasında bulunduğu siyasal krizi tetikleyen en kıymetli öge tahlil sürecinin bitirilmesi ve çözümsüzlüğün kronikleştirilmesidir. Bu nitekim hareketle, krizden çıkış için Kürt realitesinin gereğinin yerine getirilmesinin yol ve formlarını bulacak çalışmalar yapılmalıdır.
HDP’ye yönelik, düşmanlaştıran, ayrımcı, dışlayan tavır ve telaffuzların tıpkı zamandamokratikleşmeyi birebir vakitte barışı riske ettiği gerçeğini toplumun fark etmesini sağlayacak çalışmalar yapılmalıdır. bir müddetdir Kürt sıkıntısına ait siyasetlerin eksenini HDP’ye karşı nasıl tavır alındığı konusu oluşturuyor.
Önümüzdeki geçiş devrinde etkisizleştirilmiş ve zayıflamış sivil toplum için biroldukca fırsatlar belirebilir. Fırsatları kıymetlendirecek elverişli siyasal taban olmadığı için barış çalışmasında zorlanılacak. Fakat bu zoru başarmak zorundayız, manalı, değerli olan bunu başarıyor olmaktır.
‘MARİFET, TAHLİL İÇİN PROSEDÜR İNŞA ETMEKTİR’
Son olarak, HDP’ye yönelik baskılara, baskıların sessizlikle karşılanmasına ayrıyeten Federe Kürdistan Bölgesi’ne yönelik operasyon ve Suriye siyasetine bakarak, denilebilir ki Türkiye yeni bir müzakere sürecine uzak duruyor. Bu tabir gereğinden çok mı karamsar?
Sözünü ettiğiniz gelişmeler ve son birkaç yıldır izlenen Kürt hakları zıddı siyasetler dikkate alındığında haklısınız. Lakin dünya ve ülkemizde yaşanan pratiklerde, çatışmaların ağır yaşandığı devirlerde de çatışma tahlilinde yeni arayışların, diyalogların filizlendiğini, müzakerelerin geliştiği süreçlerin olduğunu aklımızın bir kenarında her vakit tutmamız gerekir.
şahsi olarak mevcut iktidar blokunun seçimlerdilk evvel bu biçimde bir şeye kalkışmasının çok güç olduğunu düşünüyorum, ancak imkânsız değil. Sıkıntı demekle, tahlil sürecinde ve daha sonrasında yaşananların deneyimiyle, “sıradançe nerede kalmıştık sorusuna karşılıklar vererek” yeni bir müddetcin başlatılamayacağını tabir etmek istedim. Her şeydilk evvel ülkeyi yönetenlerin bu doğrultuda tahlil iradesi oluşturmaları ve süratle toplumun bütün kısımları nezdinde itimat verici adımlar atmaları, bütünlüklü bir siyaset sunmaları gerekir. Bu, Türk milliyetçiliğini ve güvenlikçi siyasetleri ana eksen olarak benimsemiş iktidar blokunun değişmesine bağlı.
Seçimlere kadar olan süreçte bir manada yeni sürecin köşe taşları belirginleşecek. Bu niçinle Kürt meselesinin demokratik tahlili için uğraş eden herkes için önümüzdeki seçim süreci kritik değerde. Sivil toplum örgütlerinin, barışın toplumsallaşmasına yelken açacak bir yönelime girmeleri gerekiyor. Beceri, siyasi şartların zorluğuna karşın bunun yolunu, formülünü inşa etmektedir.
Raporla ilgili 7 Mayıs’ta Diyarbakır’da bir toplantı gerçekleştirildi. Diyarbakır’daki sivil toplum örgütü temsilcilerinin, aydınların ve akademisyenlerin katıldığı görüşmede raporun sunumunu, Prof. Dr. Cihan Balta yaptı. görüşmede, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun danışmanlarından İbrahim Uslu da bir konuşma yaptı. Tahlil sürecini pahalandıran Uslu, bundan daha sonra yapılması gerekenlerle ilgili fikirlerini paylaştı.
Kürtlerin bilhassa kamusal alanda yaşadıkları sıkıntıların demokratik bir ortamda tartışılmasının önünün açılması gerektiğine dikkat çeken raporu, Diyarbakır’daki toplantının izlenimlerini ve barışın, ortasında bulunduğumuz şartlar ışığında mümkün olup olmadığını Barış Vakfı Lideri Hakan Tahmaz ile konuştuk.
Diyarbakır’daki toplantıya sivil toplum örgütü temsilcileri ve akademisyenler de katıldı.
‘ANA AKIM TÜRK PARTİLERİNİN ULUSAL POLİTİKASI’
Barış Vakfı’nın hazırladığı “Kürt problemine toplumsal bakış” başlıklı rapor hakkında konuşacağız lakin evvel size ‘Türkiye’de Kürt meselesinin tahlili için nasıl bir ortam mevcut’ diye sormak isterim.
Son bir yıldır Kürt meselesinin tahlil arayışları bir daha konuşulmaya başlandı. Tahlil süreci daha sonrası, iktidar ve muhalefet Kürt meselesini ağzına almıyordu. Barış Bildirisi yayınlayan, barış isteyen akademisyenler, aydınlar, sivil toplum temsilcileri mahkeme kapılarında süründüler, tutuklandılar, cezalandırıldılar. Barış sözcüğü adeta yasaklandı. Askeri, güvenlikçi siyasetler ve Kürtlerin kozmik haklarını gasp eden uygulamalar ana akım Türk partilerinin tümünün ulusal siyaseti olmuştu. Bugün de hâlâ süren, Kürt demokratik siyasetine ağır baskı ve atak başlatıldı.
Ancak son bir yıldır durum değişti. CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Kürt sıkıntısını biz Meclis’te çözeceğiz, muhatabımız HDP” kelamları ve “helalleşme” açılımı, AK Parti Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “çözüm sürecini biz değil Kandil ve Edirne’deki bitirdi” çıkışıyla HDP’nin “Adalete Davet, Demokrasiye Davet, Barışa Davet Deklarasyonu” daha sonrası, sorun daha fazla tartışılır, konuşulur oldu. Siyasetin gündeminde yer almaya başladı.
Bir manada bir geçiş süreci yaşandığı söylenebilir. Sürecin nereye hakikat evirileceğini çatışma, savaş isteyenler kadar tahminen de daha epey barış isteyenlerin eforları ve güçleri belirleyecek. Kelamı edilen raporda partilerin tümünün seçmen tabanında aşikâr oranda her şartta barış, tahlil isteyenlerin olduğu tespit edilmiş. Bunların yekûnu her şartta yüzde 30-35 aralığında. MHP seçmeni bile yüzde 20 oranında Kürtlerin kültürel haklarının tanınması gerektiğini düşünüyor. Bu belirleme Kürt haklarının kabulü noktasında toplumun siyasetten çok daha ilerde olduğunu gösteriyor. Bundan bir manada, siyasal önderlerin estirdiği Kürt aykırısı rüzgârın temellerinin 1990’lardaki üzere kuvvetli olmadığı kararı çıkarılabilir. Bu niçinle barış isteyenler tesirli bir duruma geçmeliler. Kürt meselesini gündeme taşımalılar.
‘KÜRT SEÇMENİN İRADESİ BELİRLEYİCİ OLACAK’
Bir yıl daha sonra yapılacak seçimlerde Kürt seçmenin takınacağı tavır, Kürt meselesine tahlil arayışları yahut mevcut çatışmacı siyasetlere son verilmesi bakımından da hayli fazla kıymet arz ediyor. Kürt seçmenin oyunu; toplumun büyük çoğunluğunu bunaltmış olan siyasal, ekonomik krizden çıkışı sağlayacak biçimde, demokrasi, adalet, eşitlik doğrultusunda kullanımı, süreç açısından belirleyici olacak. Çok kritik bir seçim olacak.
Türkiye’nin siyasetini belirlemekte Kürt seçmenin iradesi ziyadesiyle etkisizleştirildi, ancak seçim sonuçlarını belirleyici olma özeliklerini her şeye karşın koruyorlar. Fakat bu fırsatın kuvveden fiiliyata dönüşmesi için, ana akım Türk partilerinin, Kürtlere yüzlerini dönmeleri, Kürtlere yaşatılan “vahşeti” görmeleri, anlamaları ve çıkış yolunun önünü açmaları gerekiyor. Bu durum yanlışsız değerlendirildiğinde tahlil için elverişli tabanı yaratma fırsatı doğacaktır.
Ayrıca Türkiye’nin bugün daha fazla sürdürülebilir siyasetlere sahip olmadığı görülmeli, fark edilmelidir. Aksi biçimde önümüzdeki periyot bugünden epey daha makûs olacak, ekonomik, siyasal kriz derinleşen buhrana dönüşecek.
Barış Vakfı Lideri Hakan Tahmaz
‘MUHALEFETİN NE YAPTIĞINA DAHA ÇOK BAKILIYOR’
Raporun sunumundan daha sonra toplantıya katılanlar sorular sordu ve yorumlar yaptılar. Soru ve yorumlar sizde nasıl bir izlenim bıraktı? Kürt aydınları ve sivil toplum örgütlerinin sorunun tahliline yönelik yaklaşımını nasıl değerlendirirsiniz?
görüşmede karamsarlık, güvensizlik ağır basıyordu. Fakat bu Kürtlere özgün bir durum değil. 20 Nisan 2022 tarihinde İstanbul’da yaptığımız tanıtım toplantısında da hava benzeriydi. Haksız ve maddi tabanı olmayan bir durum değil.
Her şeyi bir tarafa bırakalım, HDP’nin kriminalize edildiği, milletvekillerinin, parti yöneticilerinin kolluk güçleri tarafında tehdit edildiği, tutuklandığı ve ötekileştirildiği, muhalefet partilerinin açıktan yahut örtük bir formda bu siyasetlere dayanak verdikleri yahut ses çıkarmadıkları, kapkaranlık siyasal ortamda bu biçimdesine barış arayışı toplantılarına katılmak bile başlı başına muvaffakiyet sayılabilir.
Sivil toplum kurumu temsilcisi kimi konuşmacılar, siyasi temsilci üzere konuştular. Bunun sebebi sivil toplum ve siyaset ilgisi mevzularındaki yanlış kavrayış ve çarpıklık. Bu da yalnızca Kürtlere ilişkin bir sorun değil. Bu beraberinde barış, çatışma tahlili hususlarında sivil toplumun donanımsız olduğuna da işaret ediyor.
Konuşmacıların iktidar partisi üzerinde epeyce az durması, muhalefet partilerini daha fazlaca eleştirmeleri, beklentilerinin adreslerini göstermesi açısından göze çarpan bir şeydi. Daha açıkçası Diyarbakırlılar muhalefet partilerinin ne yaptıklarıyla daha fazla meşguller. Muhalefet partilerini net olmamakla eleştirdiler.
‘KÜRTLER BARIŞI HÂLÂ MÜMKÜN GÖRÜYOR’
Çalışmalarımız için değerli olan bir nokta daha bu görüşmede görüldü. Her şeye karşın Kürtler tahlili ve barışı hâlâ mümkün görüyorlar. Yani çatışmanın, şiddetin, ölmenin ve öldürmenin yanlışsız bir yol olmadığı görüşü hâkim. Barıştan, tahlilden ne anlaşıldığı başka bir tartışma konusu. Hatta bunun ortak araç ve biçimleri konusunda daha fazla baş yormaya muhtaçlığımız olduğunu bir defa daha gördüm.
Kürtler tahlil süreci daha sonrasında yaşananlarla, AK Parti ile büyük ölçüde yolunu ayırmışlar. Bir sivil toplum temsilcinin sözüyle söyleyecek olursam “AK Partililerin çocukları yeni arayış ortasında, CHP’yi yakından izliyorlar, ilgileniyorlar” görüşü yaygın. bir daha bir iş beşerinin geçmiş deneyiminden hareketle iktidarın önümüzdeki süreçte “Kürtlerin gönlünü alacak ekonomik ve siyasal adımlar atabileceği” uyarısı dikkat cazipti.
‘CHP, KARAR VERME SÜRECİ YAŞIYOR’
Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Kürt sıkıntısını biz Meclis’te çözeceğiz, muhatabımız HDP” kelamları ve “helalleşme” açılımı, CHP tabanında nasıl bir karşılık buldu? Bu bahiste bir çalışmanız, müşahedeniz oldu mu?
CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun kelamını ettiğiniz açıklamalarından kısa müddet daha sonra yılın son aylarında Barış Vakfı İstanbul, İzmir ve Mersin vilayetlerinde geniş iştirakli arama toplantıları yaptı. Toplantıların konusu “Yeni Periyoda Geçişte Çatışma Tahlili: Sıkıntılar ve Fırsatlar”dı. Yani birinci sorunuza cevap verirken kelamını ettiğim 2021 yılı yazı daha sonrasında Kürt meselesinde yaşanan gelişmelerdi. Biz toplantılarımıza yalnızca sivil toplum temsilcileri, çatışma tahlili hakkında çalışan farklı etraf ve görüşlerden aydınları, gazetecileri ve aktivistleri davet ediyoruz. Her etraftan insanların iştirakini gözetiyoruz.
Bu toplantılarda, CHP’li yahut sol çevrelerden isimlerin birçoğu helalleşme değil, hesaplaşma diye konuştu, CHP başkanının görüşlerine pek uzaklıklı bir duruş sergilediler. Bu isimlerin kimileri lokal idarelerde aktif, evvelden parti yöneticiliği ve milletvekilliği yapmış isimler. CHP’li az sayıda beşerle bir arada iştirakçilerin büyük çoğunluğu ise CHP önderinin arayışına takviye sunmak, ortaya çıkan fırsatı değerlendirip barış sürecinin gelişmesi için efor sarf etmek gerektiğini tabir ettiler.
sonrasındasındaki müşahedelerim de bu doğrultuda. Yani CHP kitlesinin büyük bir kısmı Kılıçdaroğlu’nun telaffuzlarına aralı. Bu mevzu medya organlarında da yazıldı, çizildi. örneğin CHP önderinin Diyarbakır ziyareti… Partiye yakın çizgide olan medya organları geziyi geçiştirdiler. Helalleşme açılımını eleştiren epeyce sayıda yazı yayınladı.
CHP önderi ve grup arkadaşları durumun farkında. Doğrusu süreci bugüne kadar âlâ yönettiklerini ve en azında parti merkez, vilayet ve ilçe idaresinde, milletvekillerinden ve belediye liderleri içinde çatlak ses çıkmadığını söyleyebilirim. CHP, neyi nasıl yapacağına karar verme süreci yaşıyor. Bu manada epey şeyin meçhul olduğu kesin. Partinin tahlil sürecindeki hali düşünüldüğünde bu durumun değeri tabiatıyla anlaşılabilir. Bunun nereye kadar sürdürülebileceği ve ilerletebileceği ise çatışma tahlili çalışanlarının sürece koyacakları katkılarıyla da direkt ilgili. Bu manada CHP’nin değişimi ve dönüşümü için atılan her adım barış ve tahlil için atılan bir adım olacak ve bizi sonuca bir adım daha yaklaştıracaktır.
‘GRİ ALANDAKİ SEÇMEN ÖNEMLİ’
Seçimdilk evvel ve daha sonra, Kürt meselesinin tahlili için gayret edenler nasıl bir çalışma yürütebilir?
Türkiye her istikametten olağanüstü bir devir yaşıyor. Türkiye’nin “kendi rutinine” dönmesi öncelikli bir sorun. Bugün Türkiye’nin çatışmasızlığa her zamankinden daha fazla muhtaçlığı var. Hudut haricindeki yahut hudut ortasındaki askeri operasyonların durdurulması bir formda sağlanmalıdır. Silahın, çatışmanın, tehdidin, baskının, zorbalığın devre dışı kalacağı bir ortam yaratılmalıdır.
Bir öbür çalışma şudur. Sivil toplum kurumlarının iç muhasebelerini yapmaları gerekiyor. Tahlil sürecinden çıkardıkları ve çıkarılması gerek dersler tahlil edilmelidir. Barış Vakfı’nın bu biçimdesi bir muhasebeye temel teşkil edecek bir çalışması oldu. Araştırmacı Cuma Çiçek, “2013-2015 Tahlil Süreci’nde Sivil Toplum Kuruluşları” başlık bir rapor hazırladı. Bu çalışmanın geliştirilmesi ve ortaklaştırılması gereksinimi var.
Barışın, hayatın özü olduğu ve memleketler arası kontrat ve evraklarda üniversal temel haklardan kabul edilen bir hak olduğu fikrini toplumun bütün bölümlerine taşıyacak yol ve metotlar bulmalıdır. Kendi mahallemizdeki beşerlerle konuşmakla yetinme haline son verilmelidir. Karşı mahalleden beşerlerle temas, diyalog ve müzakere fırsatlarını pahalandıran çalışmalar yapılmalıdır.
‘BARIŞ VE TAHLİL KONUSU EN KÂRLI YATIRIM’
Diyarbakır’da tanıtımını yaptığımız rapor, çalışmalarımızı nereye ağırlaştırmamız gerektiğine ait bize yol gösterici datalar sunmakta ve belirlemeler yapmakta. Rapora bakılırsa her şartta barış ve tahlil gerekli diyen yüzde 35 seçmenin yanı sıra, yüzde 15 üzere bir seçmen kitlesi de gri alanda duruyor. Öncelikli bu seçmen kitlesini barış konusunda netleştirecek lisan, üslup ve yollar yaratmalıyız.
bir daha raporda, seçmenlerin Kürt problemindeki tavrını belirleyenin büyük oranda partileri ve önderleri olduğu tespiti yapılmış. Bu, barış için önderlerin ikna edilmesi çalışmasının kıymetini gösteriyor. Bugün Kürt meselesinin siyasi parti ve önderler açısından en riskli mevzu olduğundan daha fazla, “barış, tahlil konusunun en kârlı yatırım olduğunu” anlatabilmeyi başarmalıyız.
Keza gençlerin sorunun tahlili konusundaki yüksek seviyedeki ümitsizliklerini giderecek çalışmalara yük verilmeli. Gençlerin siyasi bagajlarının olmaması, siyasi bagajları dolu başka bölümlerden daha kolay ve süratli dönüş yaşamaları, çalışmaları kolaylaştırıcı kıymetli faktör olabilir.
Barış ve tahlil yalnızca siyasal ve merkezi seviyede yürütülecek müzakere ve diyaloglarla gelişmez. Barış çalışmalarının ve arayışlarının farklı istikamet ve boyutları vardır. Bunlardan biri de mahallî idarelerdir. Lokal idarelerin, çoğulcu, eşitlikçi, demokratik bir anlayışla kamu hizmetlerini yerine getirmeleri, toplumsal barışın inşasında değerli rol oynayacaktır. Bu belirlemeyi Birleşmiş Milletler 2015’te yaptı. BM, lokal idarelerin önüne “Sürdürülebilir Kalkınma Emelleri F16” başlıklı sonucuyla bir dizi misyon ve sorumluluk koydu. Türkiye’de bu doğrultuda önemli hiç bir çalışma yok. Barış Vakfı 2021 yılında yayınladığı raporunda bunu tespit etti, kayıtlara geçirdi. Bu bahiste bilhassa metropol kentlerde çalışmalar yapılabilir.
‘ZOR OLANI BAŞARMAK ZORUNDAYIZ’
Önümüzdeki seçim için “kritik” dediniz. Fakat sorunun tahlilini isteyen kısımlar, seçim sonuçlarını beklemek zorunda mı? Siyaseti ve toplumu sorunun tahliline odaklamak, hazırlamak için neler yapılabilir?
Hayır, tersine beklemek hayli yanlış bir tavırdır. Savaşın ve çatışmanın sürdüğü şartlarda barış çalışmasının vakti olmaz. Şartlara göre yol ve biçimleri farklı olur.
Barış çalışması yapan sivil toplum örgütleri, kendilerini siyasetin art bahçesi olarak konumlamazlar. Toplumun en çok politize olduğu periyotta, temel hak uğraşının daha görünür kılınması için siyasal alana müdahale ederler. Sivil toplum kurumları toplumsal değişime hizmet eden, toplumsal farkındalık yaratan çalışmalar yaparlar. Toplumu etkileyenleri, karar alıcılarını, kanat başkanlarını demokratik tahlil ve barışın niye temel bir hak ve gereklilik olduğu doğrultusunda etkileyecek çalışmalar yaparlar. Bu perspektifle yapılacak epey şey var.
Türkiye’nin ortasında bulunduğu siyasal krizi tetikleyen en kıymetli öge tahlil sürecinin bitirilmesi ve çözümsüzlüğün kronikleştirilmesidir. Bu nitekim hareketle, krizden çıkış için Kürt realitesinin gereğinin yerine getirilmesinin yol ve formlarını bulacak çalışmalar yapılmalıdır.
HDP’ye yönelik, düşmanlaştıran, ayrımcı, dışlayan tavır ve telaffuzların tıpkı zamandamokratikleşmeyi birebir vakitte barışı riske ettiği gerçeğini toplumun fark etmesini sağlayacak çalışmalar yapılmalıdır. bir müddetdir Kürt sıkıntısına ait siyasetlerin eksenini HDP’ye karşı nasıl tavır alındığı konusu oluşturuyor.
Önümüzdeki geçiş devrinde etkisizleştirilmiş ve zayıflamış sivil toplum için biroldukca fırsatlar belirebilir. Fırsatları kıymetlendirecek elverişli siyasal taban olmadığı için barış çalışmasında zorlanılacak. Fakat bu zoru başarmak zorundayız, manalı, değerli olan bunu başarıyor olmaktır.
‘MARİFET, TAHLİL İÇİN PROSEDÜR İNŞA ETMEKTİR’
Son olarak, HDP’ye yönelik baskılara, baskıların sessizlikle karşılanmasına ayrıyeten Federe Kürdistan Bölgesi’ne yönelik operasyon ve Suriye siyasetine bakarak, denilebilir ki Türkiye yeni bir müzakere sürecine uzak duruyor. Bu tabir gereğinden çok mı karamsar?
Sözünü ettiğiniz gelişmeler ve son birkaç yıldır izlenen Kürt hakları zıddı siyasetler dikkate alındığında haklısınız. Lakin dünya ve ülkemizde yaşanan pratiklerde, çatışmaların ağır yaşandığı devirlerde de çatışma tahlilinde yeni arayışların, diyalogların filizlendiğini, müzakerelerin geliştiği süreçlerin olduğunu aklımızın bir kenarında her vakit tutmamız gerekir.
şahsi olarak mevcut iktidar blokunun seçimlerdilk evvel bu biçimde bir şeye kalkışmasının çok güç olduğunu düşünüyorum, ancak imkânsız değil. Sıkıntı demekle, tahlil sürecinde ve daha sonrasında yaşananların deneyimiyle, “sıradançe nerede kalmıştık sorusuna karşılıklar vererek” yeni bir müddetcin başlatılamayacağını tabir etmek istedim. Her şeydilk evvel ülkeyi yönetenlerin bu doğrultuda tahlil iradesi oluşturmaları ve süratle toplumun bütün kısımları nezdinde itimat verici adımlar atmaları, bütünlüklü bir siyaset sunmaları gerekir. Bu, Türk milliyetçiliğini ve güvenlikçi siyasetleri ana eksen olarak benimsemiş iktidar blokunun değişmesine bağlı.
Seçimlere kadar olan süreçte bir manada yeni sürecin köşe taşları belirginleşecek. Bu niçinle Kürt meselesinin demokratik tahlili için uğraş eden herkes için önümüzdeki seçim süreci kritik değerde. Sivil toplum örgütlerinin, barışın toplumsallaşmasına yelken açacak bir yönelime girmeleri gerekiyor. Beceri, siyasi şartların zorluğuna karşın bunun yolunu, formülünü inşa etmektedir.