kunteper
Member
Coğrafya mukadderat midir? Bu sorunun yanıtı herkese bakılırsa farklılık gösterebilir. Bu röportajı okuduğunuzda bu sorunun karşılığını kendinize vereceksiniz.
Afganistan, Sovyet işgali, ABD işgali ve Taliban bahisleriyle yıllardır konuşuluyor. 2021’de yine Taliban’ın idaresi ele geçirmesiyle dünya Afganistan’ı konuşuyor. Kaçabilenler ülkeden kaçmış kaçamayanlar şu an bir çıkış yolu arıyor.
“Biroldukca aile parçalanmış durumda” diyor Habibe Sarabi ve ekliyor: “Ben oğlumla bir arada buradayım öbür çocuklarım ve eşim ABD’de mülteci kampında…”
Dünyada bayan olmak sıkıntı pekala ya Afganistan’da bayan olmak? Bayan bir siyasetçi olarak sözünüzü dinletmek ve hizmet edebilmek? “Zor” diyor Habibe Sarabi ancak “imkansız değil” diye ekliyor…
Annesi okuma yazma bilmiyor babası kendi halinde bir adam. Orta halli bu ailede dünyaya geliyor Sarabi. Bir amcası var onu kendine rol model almış. Eczacılık fakültesi mezunu üniversitede derslere girmiş, siyasette bakılırsav almış. Evvel bayanlardan sorumlu bakan daha sonra da Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak Bamyan’a atanmış.
Afganistan’ın dününü ve bugününü gelin Habibe Sarabi’den dinleyelim.
“KARZAİ TARAFINDAN BAYAN İŞLERİNDEN SORUMLU BAKAN OLARAK MİSYONA ATANDIM”
-Sizi biraz tanıyabilir miyiz?
H.S: Ben Habibe Sarabi Afganistan’da orta halli bir ailede dünyaya geldim. Evliyim eşim tabip, üç çocuğum var her biri üniversite mezunu eğitimli beşerler. Büyük kızım iki mastır yaptı ortanca oğlum tabip en küçük oğlum da mühendis. Büyük kızım 1 yıl öncesine kadar Afganistan’da Maliye Bakanı yardımcısıydı kendi sonucuyla istifa etti.
-Afganistan’da hangi hükümet devrinde evvel bakan daha sonra birinci bayan vali olarak nazaranv aldınız ne kadar müddet bu bakılırsavleri yürüttünüz?
H.S: Afganistan biliyorsunuz 90’lar öncesi Sovyetler Birliği işgali altındaydı. bu biçimdelar Komünist Partisi baştaydı. bu biçimdelar eczacılık fakültesini bitirmiş çalışma hayatına devam ediyordum. 1996’da Taliban Kabil’i ele geçirince çocuklarımla birlikte mülteci olarak Pakistan’a gittik. Orada mülteciler için eğitimler verdik, okullar açtık. O okulların kimilerini ben Afganistan’a taşımak istedim. 2001 yılında ABD Afganistan’a girdiğinde Kabil’e geri döndük. 2002 yılında geçiş hükümeti gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Karzai tarafınca Bayan İşlerinden Sorumlu Bakan olarak bakılırsave atandım. 2002-2004 yılları ortasına kadar bu nazaranvimi yürüttüm. 2005 yılında da Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak Bamyan’a atandım. Bu bakılırsavimi de 2013 yılına kadar sürdürdüm.
-Afganistan’da bayan siyasetçi olmaya nasıl karar verdiniz ailenizde siyasetçi var mıydı?
H.S: Annem aslında okuma yazma bilmiyordu daima bir hayali vardı; beni okutmak. Okumayı yazmayı öğrenmemi daima fazlaca istedi. Ancak annem hiç bir vakit benim bakan ve vali olacağımı hayal etmemişti. Babam devlet memuruydu. Bizim ailemizde amcam Abdulvahip Sarabi rol modelimdi. Çok büyük mevkilerde bakılırsav aldı. Afganistan hükümdarı vaktinde bakanlık yaptı, bir devir başbakan yardımcılığı ve Cumhurbaşkanı Yardımcılığı bakılırsavlerinde bulundu. Afganistan’da kota sistemi vardı. Her etnik kümeden azınlıktan şahıslar olmalıydı. Ben bu kotadan girdim. Kota olması epey hoştu ve bir talihti zira etnik kümelerin ve azınlıkların sesi olabilme bahtı verilmişti ben bu kotadan girdim.
“EĞİTİME ÇOK DEĞER VERDİM BİLHASSA KIZ ÇOCUKLARININ EĞİTİMİ ÇOK ÖNEMLİYDİ”
-Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak nazaranve başladınız. nazaranve geldiğinizde birinci yaptığınız hizmet ne oldu?
H.S: Bamyan hayli geri kalmış bir yerdi. Geri kalmışlığının en değerli niçini de izole bir yerdi. Bamyan’ı kent merkezine bağlayan yol bile yoktu. Öteki kentlere bağlayan yol yoktu. Yol olmadığı için tarım eserleri satamıyor diğer bir yerden alamıyordu. Alışveriş yapılamıyordu. Birinci bakılırsave başladığımda bu sorunu belirledik ve birinci yol ve alt yapı çalışmalarına başladık. Eğitime epeyce ehemmiyet verdim. Bilhassa kız çocuklarının eğitimi epey değerliydi. İnsanın eğitim hakkını elinden alamazsınız. Malvarlığı çalınabilir fakat eğitim hakkı çalınamaz bu hususta epeyce âlâ çalışmalar yaptık. Afganistan’ın geneli olarak baktığımız vakit en epey Bamyan’da kızlar okula gidiyordu.
-Karzai hükümetinde sizinle bir arada kaç bayan siyasetin içerisinde yer aldı?
H.S: Yani toplamda 3 bireydik. 2 bakan bir vali olarak ben nazaranv aldım.
-Siyasetin içerisinde bayanların kelam hakkı var mıydı? Yoksa yalnızca Afganistan bayan haklarına ehemmiyet veriyor göstergesi miydi?
H.S: Birinci geçiş hükümeti ve gerisinden çabucak seçimle kurulan hükümette evet öyleydi. Milletlerarası topluluğa bunu göstermek için kurulan hükümette bayanlara yer verildi. niye bunu yaptılar? Zira Almanya’nın Bom konferansında bayanların da siyasette yer alması istenmişti. ondan sonrasında bayanlar kendi hakkını savunabilmek için siyasetin içerisinde yer almak istedi.
-Afganistan’da bayan olmak dersem ne söylemek istersiniz?
H.S: Afganistan’a bayan olmayı iki kümede açıklayabilirim. Birincisi her vakit hakları elinden alınmış bir insan olmak, ikinci sınıf bir vatandaş olmak her vakit zulüm goren bayan.
İkincisi: Eğitimlerini alan kendini geliştiren, haklarını savunan ve savunabilmek içi her şeyden vazgeçmiş yürekli bayanlar var. Ancak birinci küme acı ve zulüm goren bayan Afganistan’da fazla olan küme.
“KIZ ÇOCUKLARI KAPALI ZIMNÎ MESKENLERE GİDİYOR VE EĞİTİMLER ALIYORLARDI”
-Taliban rejimi sırasında ülkeden ayrılıp daha sonra gizlice ülkeye dönerek kızlara eğitimler verdiniz mi? Neler yaşandı o süreçte?
H.S: 1996-2001 yılları ortasıydı. bu biçimde kızlar için her şey inada binmişti. Taliban’a karşı koymak istiyorduk. “Kızlar okumalı bunu yapmalıyız” diyorduk. Aslında bu inat bize güç veriyordu. Deneyimlerim zordu. Pakistan’a gitmek Afganistan’a gelmek… Yakalanma korkusu fazlaydı. Bizlere yardımcı olan beşerler tehlikedeydi. Öbür ülkelere gidiyordum Afgan bayanların sesini duyurmak için sıkıntı bir müddetçti. Lakin kızlar okumalıydı. Birtakım bayanlar meskenlerinin bir odasını sınıf olarak kullandırtıyordu. Daha epey eski öğretmenlerdi bunu yapanlar. Kız çocukları zımnî saklı meskenlere gidiyor ve eğitimler alıyorlardı. Afganistan’ın farklı yerlerinde kız çocukları konutlarda eğitimler aldı.
“BU 20 YILLIK SÜREÇTE BAYANLAR DAHA ÖZGÜRDÜ”
-11 Eylül hücumlarının akabinde Bush’un “Terörizmle savaş” telaffuzunun akabinde 7 Ekim 2001’de ABD’nin 20 yıllık Afganistan işgali başladı. Biden’ın Afganistan’daki askeri varlığımız bitti kelamıyla askeri çekilme gerçekleşti. Neler yaşandı 20 yıllık süreçte?
H.S: Eksiklikler vardı fakat gelişmeler de vardı. Bilhassa anayasadan bahsedersek kıymetli gelişmeler yaşandı. örneğin kota değerli bir gelişmeydi. Azınlıkların ve etnik kümelerin sesini duyurabilmesi için hak tanınması bayanların siyasetin içerisinde yer alması değerli gelişmelerdendi. Afganistan’da meclisin yüzde 26’sı bayan olmalıydı ve bu kota uygulandı. Bu Afganistan’da birinciydi. Civar ülkelerde bile bu kadar bayan siyasetin içerisine girememişti. Onun haricinde parti ve dernekler kuruldu.
Doğal Türkiye’deki üzere halkçı partiler, kuvvetli partiler yoktu. Daha epeyce kurulanlar eski savaşçı kumandanların kurduğu etnik partilerdi lakin bir daha de kıymetliydi kurulabilmiş olmaları. Çok değerli bir şey söyleyeceğim basın özgürlüğü vardı. Demokrasi için en önemlisiydi. Sıhhat ve alt yapı konusunda fazlaca fazla değişimler oldu.
Bu 20 yıllık süreçte bayanlar daha özgürdü sokakta, eğitim, sıhhat, siyaset alanında. 20 yılın son devirlerinde terör olaylarının artmasıyla bayanlar sokağa çıkmamaya başladı ancak sürecin genelinde daha özgür bir ömür vardı.
Bir siyasetçi olarak şunu eklemek isterim gelişmelerin yanı sıra eksiklikler de vardı. Bizim demokrasimiz ithal demokrasiydi halktan gelen bir demokrasi değildi. Kent deki beşerler kentte ki gençlerin bir heyecanı vardı demokrasi ismine fakat köylüyü unuttular. Bilhassa valiler ve bölgesel güç sahibi olan beşerler intikam peşine düştüler ve halkı ezdiler. Halkta bu durumu görür görmez devletten uzaklaştı ve taliban’a katıldı. Yolsuzluğun bu yaşanan sürecin içerisinde epey büyük bir rolü var. Halk yolsuzluğu görür görmez devletten daha hayli uzaklaştı ve bu durum bu eksiklikler devleti içten çökertti.
“YAŞADIĞIMIZ BU SÜREÇ HALKIN ÇOK DİNE YÖNELMESİNE SEBEP OLDU”
-Sovyet İşgali Afganistan’da nelerin başlangıcı nelerin bitişi oldu?
H.S: Sovyetler vaktinde en hayli berbat olan şey baskıydı. Baskı toplumsal ahengi bitirdi. Şah periyodunda yeni bir demokrasi başlamıştı ancak bunu da bitirdi baskı ve çok dinciliği getirdi. Halk tarafınca baskı reaksiyon topladı. Halk bizim namusumuza el atıyorlar diyerek Sovyetlere karşı koymaya başladı. Yaşadığımız bu süreç halkın çok dine yönelmesine sebep oldu.
-Aslında Daima Taliban, Sovyet ve ABD işgali konuşuluyor Afganistan denilince bir de 70 ve 80’li senelerda Sovyet işgali öncesi başka bir Afganistan var. Biraz ondan bahseder misiniz?
H.S: O devir özgürlük vardı. Beşerler bu biçimdeki fotoğraflara bakınca inanamıyor. Bayanlar küçük etek giyiyor, üniversiteye gidiyor, kız erkek tıpkı sınıfta okuyabiliyor. Kabin memurları hayli şık giyiniyor. Kimi fotoğraflar var hippi turistler Bamyan’a gitmiş kimse kimsenin ne giydiği ile ilgilenmiyor. bu biçimdeki Afganistan’da bunlar fazlaca olağandı. Ülkemizde diktatörlüğün ve baskının başladığı yıllar 1973’lü yıllardı.
-Kabil Üniversitesi dersem ne söylemek istersiniz?
H.S: Şimdiki Kabil Üniversitesi ile bu biçimdeki Kabil Üniversitesi epeyce farklı doğal ki. 1960’lardan bahsedersek orası siyasetin yaşandığı yerdi. Dr. Necibullah, Sovyet işgalindeki en son Cumhurbaşkanı Akram Yari de solcu bir başkan onlar da Kabil Üniversitesi’nin içerisindeydi.
Gulbeddin Hikmetyar, Burhaneddin Rabbani üzere dinciler de Kabil Üniversitesi’nde eğitim alıyorlardı. Siyasetin içerisinde bir üniversiteydi, tartışmaların yaşandığı, eğitim düzeyi epeyce düzgündü Fransa, Amerika ve Almanya üzere ülkelerle okul mutabakatı olan bir üniversiteydi. Artık baskının yeri… Çok dinciliğin olduğu bir yer artık.
Kendisinin de Kabil Üniversitesi mezunu olduğunu ve bu biçimdelar davetlere giderken küçük etek giydiğini eklemek istiyor. daha sonra oğlu bir anısını anlatmak istiyor…
A.S: Annem Üniversite de derslere giriyordu etek giyiyordu. daha sonra şalvar giymeye başladı ve ben küçüktüm ağlıyordum onu çıkarması için şalvar üzere bir şeyle gitmesini istemiyordum fazlaca üzücüydü.
“MUSTAFA KEMAL ATATÜRK BİZİM İÇİN BİR KAHRAMAN”
-Afganistan’la Türkiye’nin ilgileri epey eski. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Afganistan Hükümdarı Emanullah Han ile alakaları epeyce âlâ. Atatürk “Afganistan, Türkiye’nin Asya’daki gözüdür” kelamıyla de ne kadar paha verdiğini gösteriyor. Kral Han’ın Atatürk’ün kuvvetli ordu tavsiyesine uymamasını ve süratli bir biçimde çağdaşlaşma isteğini nasıl yorumluyorsunuz?
H.S: Babam kederi ki, “Keşke bizim ülkemizde de bir Atatürk olsaydı da bizi şu mollalardan kurtarsaydı.”
Mustafa Kemal Atatürk bizim için bir kahraman. Afganistan için şu an kahraman olarak görülmüyor zira şu an çok bir dincilik var. Emanullah benim için bir kahraman, eksiklikleri olmuştur şüphesiz.
kuvvetli bir ordu doğal ki değerli ancak yalnızca kuvvetli bir orduyla baskı kuramazsınız halkın üzerinde. Sevgi, kuvvetli ordu ve değişimi istemek hepsi bir ortada olmalı. Bir devir Afganistan’ın kuvvetli bir ordusu vardı. Pakistan Başbakanı Navaz Şerif’in şu biçimde bir söylemi vardır. “Pakistan için hiç bir hizmet vermemişsem de Afganistan’ın ordusunu çökerttiğim için Pakistan’a hayli büyük bir hizmet verdim.”
Bir toplumun gelişimi için iki şey kıymetli bir üstten gelen yol yordam siyaset bir de halktan gelen bir istek gelişmek için yol yordam var. Bunlar birbirine ne kadar yakınsa toplum gelişime masraf lakin bunlar birbirinden ne kadar uzaksa toplum hiç bir vakit gelişme gösteremez. Şunu hiç bir vakit unutmamalıyız halkın temel kesiti köyde daha kırsal bölgelerde yaşayanlar. Kentlerde yaşayan eğitimli ve seçkin denilen kesim hiç bir vakit köylüyü unutmamalı. Köydeki halkı kırsal bölgedeki halkı bilinçlendirmezsen toplum ileriye gidemez. Kırsal bölgedeki beşerler bilinçlendirilmezse her vakit kullanılabilir. Tıpkı Pakistan ve Haliç’in bizim insanlarımız kullandığı gibi… bu biçimde da İngilizler kırsal bölgedeki insanlarımızı kullandı ve Amanullah’a karşı kışkırttı.
-Dinciler Atatürk’ü sevmez mi?
H.S: Sevdiklerini sanmıyorum daha evvel Taliban’la yaptığımız barış görüşmelerinde sorardık siz İslam hükümeti istiyorsunuz fakat nasıl bir İslam hükümeti? Örnekler verirdik Türkiye üzere mi derdik… Taliban her vakit Türkiye’yi pas geçerdi. “Türkiye’yi İslam ülkesi olarak saymıyoruz zira laik bir ülke orası İslam ülkesi değil” derlerdi.
İhtilaller için yalnızca halkın sevgisi kâfi midir?
H.S: Tek başına hiç bir şey kâfi değildir. Hem ordu olmalı hem sevgi olmalı ancak sevgi de gerçek sevgi olmalı kelamda sevgi olmamalı. Tarihte örnekler var Fidel Castro, Che Guevara üzere bireyler hem halkın sevgisi hem askeri faaliyetler de bulunuyorlardı. Tek ordu gücü diktatörlüktür.
-Bugün Dünya Afganistan’da Taliban’ın egemenliğini tartışıyor. Siz nasıl yorumluyorsunuz?
H.S: Taliban’ın egemenliğinden kelam edemeyiz zira gerçek egemenlik halktan meşrutiyetini almakla olur. Bu baskıyla ele geçirilen halkı ezerek dehşet imparatorluğu oluşturuldu ve idaresi ele geçirdiler. Çok fazla dayanamazlar ve memleketler arası toplumlar bilmeli ki bu endişe imparatorluğu ve baskı onları da bir gün yakasından meblağ.
“HARİTAYI GÖRMÜŞ OLMALARI DA BİR GELİŞME”
-Bir Fransız gazeteci geçen günlerde vali olarak atanan Taliban militanına haritadan Afganistan’ı göstermesini istedi ve gösteremedi. Bu durum hayli tartışıldı, siz ne düşünüyorsunuz?
H.S: Daha evvel haritayı hiç görmemişler sanırım, haritayı görmüş olmaları da bir gelişme…
TÜRKİYE’NİN HALİ DEĞİŞTİ
-Türkiye Taliban görüşmeleri hakkında ne düşünüyorsunuz?
H.S: Taliban, Türkiye’yi İslam ülkesi olarak görmüyordu laik ülke diyerek negatif bakıyorlardı. Lakin başkanların yeri farklı tabii… Nasıl bir irtibatları var bunu bilemiyorum. Türkiye’nin siyaseti de değişmiş son vakit içinderda. Daha evvel Türk başkanlar Taliban’a daha sıcak bakıyorlardı ondan sonrasında telaffuzları değişti.
örneğin artık Afganistan’da her insanın katıldığı bir hükümet şayet olmazsa, kızların okulu açılmazsa biz Taliban’ı resmi olarak tanımayacağız diyor. Bu düzgün istikamette bir değişim. Ancak daha sonrası ne olur Türkiye Taliban görüşmeleri nasıl bir yol izler bilemiyorum. Lakin Taliban hiç bir vakit samimi değil onlar güç istiyor. Din yalnızca bir alet onlar için. senelerca ABD’yi Afganistan’da istemediler onlarla savaştılar lakin bugün tıpkı masaya oturup görüşüyorlar.
-Türk Bayanlarına söylemek istediğiniz bir şey var mı?
H.S: Türk bayanlarına bir mesajım var. hiç bir vakit unutmamalılar ki hemcinsleri Afganistan’da baskı altındalar ve epey çekiyorlar. Küreselleştikçe dünya daha epey yakınlaşıyor ve biz bu yaşananlardan uzak duramayız ve pas geçemeyiz. Hemcinslerini düşünerek kendi önderlerine baskı uygulamalılar Türk önderleri Taliban’ı resmi olarak tanımamalı.
Gamze İşler
Afganistan, Sovyet işgali, ABD işgali ve Taliban bahisleriyle yıllardır konuşuluyor. 2021’de yine Taliban’ın idaresi ele geçirmesiyle dünya Afganistan’ı konuşuyor. Kaçabilenler ülkeden kaçmış kaçamayanlar şu an bir çıkış yolu arıyor.
“Biroldukca aile parçalanmış durumda” diyor Habibe Sarabi ve ekliyor: “Ben oğlumla bir arada buradayım öbür çocuklarım ve eşim ABD’de mülteci kampında…”
Dünyada bayan olmak sıkıntı pekala ya Afganistan’da bayan olmak? Bayan bir siyasetçi olarak sözünüzü dinletmek ve hizmet edebilmek? “Zor” diyor Habibe Sarabi ancak “imkansız değil” diye ekliyor…
Annesi okuma yazma bilmiyor babası kendi halinde bir adam. Orta halli bu ailede dünyaya geliyor Sarabi. Bir amcası var onu kendine rol model almış. Eczacılık fakültesi mezunu üniversitede derslere girmiş, siyasette bakılırsav almış. Evvel bayanlardan sorumlu bakan daha sonra da Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak Bamyan’a atanmış.
Afganistan’ın dününü ve bugününü gelin Habibe Sarabi’den dinleyelim.
“KARZAİ TARAFINDAN BAYAN İŞLERİNDEN SORUMLU BAKAN OLARAK MİSYONA ATANDIM”
-Sizi biraz tanıyabilir miyiz?
H.S: Ben Habibe Sarabi Afganistan’da orta halli bir ailede dünyaya geldim. Evliyim eşim tabip, üç çocuğum var her biri üniversite mezunu eğitimli beşerler. Büyük kızım iki mastır yaptı ortanca oğlum tabip en küçük oğlum da mühendis. Büyük kızım 1 yıl öncesine kadar Afganistan’da Maliye Bakanı yardımcısıydı kendi sonucuyla istifa etti.
-Afganistan’da hangi hükümet devrinde evvel bakan daha sonra birinci bayan vali olarak nazaranv aldınız ne kadar müddet bu bakılırsavleri yürüttünüz?
H.S: Afganistan biliyorsunuz 90’lar öncesi Sovyetler Birliği işgali altındaydı. bu biçimdelar Komünist Partisi baştaydı. bu biçimdelar eczacılık fakültesini bitirmiş çalışma hayatına devam ediyordum. 1996’da Taliban Kabil’i ele geçirince çocuklarımla birlikte mülteci olarak Pakistan’a gittik. Orada mülteciler için eğitimler verdik, okullar açtık. O okulların kimilerini ben Afganistan’a taşımak istedim. 2001 yılında ABD Afganistan’a girdiğinde Kabil’e geri döndük. 2002 yılında geçiş hükümeti gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Karzai tarafınca Bayan İşlerinden Sorumlu Bakan olarak bakılırsave atandım. 2002-2004 yılları ortasına kadar bu nazaranvimi yürüttüm. 2005 yılında da Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak Bamyan’a atandım. Bu bakılırsavimi de 2013 yılına kadar sürdürdüm.
-Afganistan’da bayan siyasetçi olmaya nasıl karar verdiniz ailenizde siyasetçi var mıydı?
H.S: Annem aslında okuma yazma bilmiyordu daima bir hayali vardı; beni okutmak. Okumayı yazmayı öğrenmemi daima fazlaca istedi. Ancak annem hiç bir vakit benim bakan ve vali olacağımı hayal etmemişti. Babam devlet memuruydu. Bizim ailemizde amcam Abdulvahip Sarabi rol modelimdi. Çok büyük mevkilerde bakılırsav aldı. Afganistan hükümdarı vaktinde bakanlık yaptı, bir devir başbakan yardımcılığı ve Cumhurbaşkanı Yardımcılığı bakılırsavlerinde bulundu. Afganistan’da kota sistemi vardı. Her etnik kümeden azınlıktan şahıslar olmalıydı. Ben bu kotadan girdim. Kota olması epey hoştu ve bir talihti zira etnik kümelerin ve azınlıkların sesi olabilme bahtı verilmişti ben bu kotadan girdim.
“EĞİTİME ÇOK DEĞER VERDİM BİLHASSA KIZ ÇOCUKLARININ EĞİTİMİ ÇOK ÖNEMLİYDİ”
-Afganistan’ın birinci bayan valisi olarak nazaranve başladınız. nazaranve geldiğinizde birinci yaptığınız hizmet ne oldu?
H.S: Bamyan hayli geri kalmış bir yerdi. Geri kalmışlığının en değerli niçini de izole bir yerdi. Bamyan’ı kent merkezine bağlayan yol bile yoktu. Öteki kentlere bağlayan yol yoktu. Yol olmadığı için tarım eserleri satamıyor diğer bir yerden alamıyordu. Alışveriş yapılamıyordu. Birinci bakılırsave başladığımda bu sorunu belirledik ve birinci yol ve alt yapı çalışmalarına başladık. Eğitime epeyce ehemmiyet verdim. Bilhassa kız çocuklarının eğitimi epey değerliydi. İnsanın eğitim hakkını elinden alamazsınız. Malvarlığı çalınabilir fakat eğitim hakkı çalınamaz bu hususta epeyce âlâ çalışmalar yaptık. Afganistan’ın geneli olarak baktığımız vakit en epey Bamyan’da kızlar okula gidiyordu.
-Karzai hükümetinde sizinle bir arada kaç bayan siyasetin içerisinde yer aldı?
H.S: Yani toplamda 3 bireydik. 2 bakan bir vali olarak ben nazaranv aldım.
-Siyasetin içerisinde bayanların kelam hakkı var mıydı? Yoksa yalnızca Afganistan bayan haklarına ehemmiyet veriyor göstergesi miydi?
H.S: Birinci geçiş hükümeti ve gerisinden çabucak seçimle kurulan hükümette evet öyleydi. Milletlerarası topluluğa bunu göstermek için kurulan hükümette bayanlara yer verildi. niye bunu yaptılar? Zira Almanya’nın Bom konferansında bayanların da siyasette yer alması istenmişti. ondan sonrasında bayanlar kendi hakkını savunabilmek için siyasetin içerisinde yer almak istedi.
-Afganistan’da bayan olmak dersem ne söylemek istersiniz?
H.S: Afganistan’a bayan olmayı iki kümede açıklayabilirim. Birincisi her vakit hakları elinden alınmış bir insan olmak, ikinci sınıf bir vatandaş olmak her vakit zulüm goren bayan.
İkincisi: Eğitimlerini alan kendini geliştiren, haklarını savunan ve savunabilmek içi her şeyden vazgeçmiş yürekli bayanlar var. Ancak birinci küme acı ve zulüm goren bayan Afganistan’da fazla olan küme.
“KIZ ÇOCUKLARI KAPALI ZIMNÎ MESKENLERE GİDİYOR VE EĞİTİMLER ALIYORLARDI”
-Taliban rejimi sırasında ülkeden ayrılıp daha sonra gizlice ülkeye dönerek kızlara eğitimler verdiniz mi? Neler yaşandı o süreçte?
H.S: 1996-2001 yılları ortasıydı. bu biçimde kızlar için her şey inada binmişti. Taliban’a karşı koymak istiyorduk. “Kızlar okumalı bunu yapmalıyız” diyorduk. Aslında bu inat bize güç veriyordu. Deneyimlerim zordu. Pakistan’a gitmek Afganistan’a gelmek… Yakalanma korkusu fazlaydı. Bizlere yardımcı olan beşerler tehlikedeydi. Öbür ülkelere gidiyordum Afgan bayanların sesini duyurmak için sıkıntı bir müddetçti. Lakin kızlar okumalıydı. Birtakım bayanlar meskenlerinin bir odasını sınıf olarak kullandırtıyordu. Daha epey eski öğretmenlerdi bunu yapanlar. Kız çocukları zımnî saklı meskenlere gidiyor ve eğitimler alıyorlardı. Afganistan’ın farklı yerlerinde kız çocukları konutlarda eğitimler aldı.
“BU 20 YILLIK SÜREÇTE BAYANLAR DAHA ÖZGÜRDÜ”
-11 Eylül hücumlarının akabinde Bush’un “Terörizmle savaş” telaffuzunun akabinde 7 Ekim 2001’de ABD’nin 20 yıllık Afganistan işgali başladı. Biden’ın Afganistan’daki askeri varlığımız bitti kelamıyla askeri çekilme gerçekleşti. Neler yaşandı 20 yıllık süreçte?
H.S: Eksiklikler vardı fakat gelişmeler de vardı. Bilhassa anayasadan bahsedersek kıymetli gelişmeler yaşandı. örneğin kota değerli bir gelişmeydi. Azınlıkların ve etnik kümelerin sesini duyurabilmesi için hak tanınması bayanların siyasetin içerisinde yer alması değerli gelişmelerdendi. Afganistan’da meclisin yüzde 26’sı bayan olmalıydı ve bu kota uygulandı. Bu Afganistan’da birinciydi. Civar ülkelerde bile bu kadar bayan siyasetin içerisine girememişti. Onun haricinde parti ve dernekler kuruldu.
Doğal Türkiye’deki üzere halkçı partiler, kuvvetli partiler yoktu. Daha epeyce kurulanlar eski savaşçı kumandanların kurduğu etnik partilerdi lakin bir daha de kıymetliydi kurulabilmiş olmaları. Çok değerli bir şey söyleyeceğim basın özgürlüğü vardı. Demokrasi için en önemlisiydi. Sıhhat ve alt yapı konusunda fazlaca fazla değişimler oldu.
Bu 20 yıllık süreçte bayanlar daha özgürdü sokakta, eğitim, sıhhat, siyaset alanında. 20 yılın son devirlerinde terör olaylarının artmasıyla bayanlar sokağa çıkmamaya başladı ancak sürecin genelinde daha özgür bir ömür vardı.
Bir siyasetçi olarak şunu eklemek isterim gelişmelerin yanı sıra eksiklikler de vardı. Bizim demokrasimiz ithal demokrasiydi halktan gelen bir demokrasi değildi. Kent deki beşerler kentte ki gençlerin bir heyecanı vardı demokrasi ismine fakat köylüyü unuttular. Bilhassa valiler ve bölgesel güç sahibi olan beşerler intikam peşine düştüler ve halkı ezdiler. Halkta bu durumu görür görmez devletten uzaklaştı ve taliban’a katıldı. Yolsuzluğun bu yaşanan sürecin içerisinde epey büyük bir rolü var. Halk yolsuzluğu görür görmez devletten daha hayli uzaklaştı ve bu durum bu eksiklikler devleti içten çökertti.
“YAŞADIĞIMIZ BU SÜREÇ HALKIN ÇOK DİNE YÖNELMESİNE SEBEP OLDU”
-Sovyet İşgali Afganistan’da nelerin başlangıcı nelerin bitişi oldu?
H.S: Sovyetler vaktinde en hayli berbat olan şey baskıydı. Baskı toplumsal ahengi bitirdi. Şah periyodunda yeni bir demokrasi başlamıştı ancak bunu da bitirdi baskı ve çok dinciliği getirdi. Halk tarafınca baskı reaksiyon topladı. Halk bizim namusumuza el atıyorlar diyerek Sovyetlere karşı koymaya başladı. Yaşadığımız bu süreç halkın çok dine yönelmesine sebep oldu.
-Aslında Daima Taliban, Sovyet ve ABD işgali konuşuluyor Afganistan denilince bir de 70 ve 80’li senelerda Sovyet işgali öncesi başka bir Afganistan var. Biraz ondan bahseder misiniz?
H.S: O devir özgürlük vardı. Beşerler bu biçimdeki fotoğraflara bakınca inanamıyor. Bayanlar küçük etek giyiyor, üniversiteye gidiyor, kız erkek tıpkı sınıfta okuyabiliyor. Kabin memurları hayli şık giyiniyor. Kimi fotoğraflar var hippi turistler Bamyan’a gitmiş kimse kimsenin ne giydiği ile ilgilenmiyor. bu biçimdeki Afganistan’da bunlar fazlaca olağandı. Ülkemizde diktatörlüğün ve baskının başladığı yıllar 1973’lü yıllardı.
-Kabil Üniversitesi dersem ne söylemek istersiniz?
H.S: Şimdiki Kabil Üniversitesi ile bu biçimdeki Kabil Üniversitesi epeyce farklı doğal ki. 1960’lardan bahsedersek orası siyasetin yaşandığı yerdi. Dr. Necibullah, Sovyet işgalindeki en son Cumhurbaşkanı Akram Yari de solcu bir başkan onlar da Kabil Üniversitesi’nin içerisindeydi.
Gulbeddin Hikmetyar, Burhaneddin Rabbani üzere dinciler de Kabil Üniversitesi’nde eğitim alıyorlardı. Siyasetin içerisinde bir üniversiteydi, tartışmaların yaşandığı, eğitim düzeyi epeyce düzgündü Fransa, Amerika ve Almanya üzere ülkelerle okul mutabakatı olan bir üniversiteydi. Artık baskının yeri… Çok dinciliğin olduğu bir yer artık.
Kendisinin de Kabil Üniversitesi mezunu olduğunu ve bu biçimdelar davetlere giderken küçük etek giydiğini eklemek istiyor. daha sonra oğlu bir anısını anlatmak istiyor…
A.S: Annem Üniversite de derslere giriyordu etek giyiyordu. daha sonra şalvar giymeye başladı ve ben küçüktüm ağlıyordum onu çıkarması için şalvar üzere bir şeyle gitmesini istemiyordum fazlaca üzücüydü.
“MUSTAFA KEMAL ATATÜRK BİZİM İÇİN BİR KAHRAMAN”
-Afganistan’la Türkiye’nin ilgileri epey eski. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Afganistan Hükümdarı Emanullah Han ile alakaları epeyce âlâ. Atatürk “Afganistan, Türkiye’nin Asya’daki gözüdür” kelamıyla de ne kadar paha verdiğini gösteriyor. Kral Han’ın Atatürk’ün kuvvetli ordu tavsiyesine uymamasını ve süratli bir biçimde çağdaşlaşma isteğini nasıl yorumluyorsunuz?
H.S: Babam kederi ki, “Keşke bizim ülkemizde de bir Atatürk olsaydı da bizi şu mollalardan kurtarsaydı.”
Mustafa Kemal Atatürk bizim için bir kahraman. Afganistan için şu an kahraman olarak görülmüyor zira şu an çok bir dincilik var. Emanullah benim için bir kahraman, eksiklikleri olmuştur şüphesiz.
kuvvetli bir ordu doğal ki değerli ancak yalnızca kuvvetli bir orduyla baskı kuramazsınız halkın üzerinde. Sevgi, kuvvetli ordu ve değişimi istemek hepsi bir ortada olmalı. Bir devir Afganistan’ın kuvvetli bir ordusu vardı. Pakistan Başbakanı Navaz Şerif’in şu biçimde bir söylemi vardır. “Pakistan için hiç bir hizmet vermemişsem de Afganistan’ın ordusunu çökerttiğim için Pakistan’a hayli büyük bir hizmet verdim.”
Bir toplumun gelişimi için iki şey kıymetli bir üstten gelen yol yordam siyaset bir de halktan gelen bir istek gelişmek için yol yordam var. Bunlar birbirine ne kadar yakınsa toplum gelişime masraf lakin bunlar birbirinden ne kadar uzaksa toplum hiç bir vakit gelişme gösteremez. Şunu hiç bir vakit unutmamalıyız halkın temel kesiti köyde daha kırsal bölgelerde yaşayanlar. Kentlerde yaşayan eğitimli ve seçkin denilen kesim hiç bir vakit köylüyü unutmamalı. Köydeki halkı kırsal bölgedeki halkı bilinçlendirmezsen toplum ileriye gidemez. Kırsal bölgedeki beşerler bilinçlendirilmezse her vakit kullanılabilir. Tıpkı Pakistan ve Haliç’in bizim insanlarımız kullandığı gibi… bu biçimde da İngilizler kırsal bölgedeki insanlarımızı kullandı ve Amanullah’a karşı kışkırttı.
-Dinciler Atatürk’ü sevmez mi?
H.S: Sevdiklerini sanmıyorum daha evvel Taliban’la yaptığımız barış görüşmelerinde sorardık siz İslam hükümeti istiyorsunuz fakat nasıl bir İslam hükümeti? Örnekler verirdik Türkiye üzere mi derdik… Taliban her vakit Türkiye’yi pas geçerdi. “Türkiye’yi İslam ülkesi olarak saymıyoruz zira laik bir ülke orası İslam ülkesi değil” derlerdi.
İhtilaller için yalnızca halkın sevgisi kâfi midir?
H.S: Tek başına hiç bir şey kâfi değildir. Hem ordu olmalı hem sevgi olmalı ancak sevgi de gerçek sevgi olmalı kelamda sevgi olmamalı. Tarihte örnekler var Fidel Castro, Che Guevara üzere bireyler hem halkın sevgisi hem askeri faaliyetler de bulunuyorlardı. Tek ordu gücü diktatörlüktür.
-Bugün Dünya Afganistan’da Taliban’ın egemenliğini tartışıyor. Siz nasıl yorumluyorsunuz?
H.S: Taliban’ın egemenliğinden kelam edemeyiz zira gerçek egemenlik halktan meşrutiyetini almakla olur. Bu baskıyla ele geçirilen halkı ezerek dehşet imparatorluğu oluşturuldu ve idaresi ele geçirdiler. Çok fazla dayanamazlar ve memleketler arası toplumlar bilmeli ki bu endişe imparatorluğu ve baskı onları da bir gün yakasından meblağ.
“HARİTAYI GÖRMÜŞ OLMALARI DA BİR GELİŞME”
-Bir Fransız gazeteci geçen günlerde vali olarak atanan Taliban militanına haritadan Afganistan’ı göstermesini istedi ve gösteremedi. Bu durum hayli tartışıldı, siz ne düşünüyorsunuz?
H.S: Daha evvel haritayı hiç görmemişler sanırım, haritayı görmüş olmaları da bir gelişme…
TÜRKİYE’NİN HALİ DEĞİŞTİ
-Türkiye Taliban görüşmeleri hakkında ne düşünüyorsunuz?
H.S: Taliban, Türkiye’yi İslam ülkesi olarak görmüyordu laik ülke diyerek negatif bakıyorlardı. Lakin başkanların yeri farklı tabii… Nasıl bir irtibatları var bunu bilemiyorum. Türkiye’nin siyaseti de değişmiş son vakit içinderda. Daha evvel Türk başkanlar Taliban’a daha sıcak bakıyorlardı ondan sonrasında telaffuzları değişti.
örneğin artık Afganistan’da her insanın katıldığı bir hükümet şayet olmazsa, kızların okulu açılmazsa biz Taliban’ı resmi olarak tanımayacağız diyor. Bu düzgün istikamette bir değişim. Ancak daha sonrası ne olur Türkiye Taliban görüşmeleri nasıl bir yol izler bilemiyorum. Lakin Taliban hiç bir vakit samimi değil onlar güç istiyor. Din yalnızca bir alet onlar için. senelerca ABD’yi Afganistan’da istemediler onlarla savaştılar lakin bugün tıpkı masaya oturup görüşüyorlar.
-Türk Bayanlarına söylemek istediğiniz bir şey var mı?
H.S: Türk bayanlarına bir mesajım var. hiç bir vakit unutmamalılar ki hemcinsleri Afganistan’da baskı altındalar ve epey çekiyorlar. Küreselleştikçe dünya daha epey yakınlaşıyor ve biz bu yaşananlardan uzak duramayız ve pas geçemeyiz. Hemcinslerini düşünerek kendi önderlerine baskı uygulamalılar Türk önderleri Taliban’ı resmi olarak tanımamalı.
Gamze İşler